Odpowiedzialność za długi spadkowe – kto dziedziczy dług spadkowy?
Długi spadkowe to ciemna strona dziedziczenia, która może pochłonąć oszczędności czy majątek nieroztropnego spadkobiercy. Dlatego też powinieneś znać jakie są reguły odpowiedzialności za długi spadkowe. Reguluje je Kodeks cywilny.
O jakich długach spadkowych mowa?
Na pewno o wszystkich zobowiązaniach zmarłego istniejących w chwili otwarcia spadku. Pożyczki, zaległości płatnicze, kredyty bankowe, rachunki itp. Wszystkie te zobowiązania przechodzą na spadkobierców.
To nie wszystko.
Należności spadkowe pojawiają się także po śmierci spadkodawcy. Musisz wiedzieć, że są umowy, który wygasają w związku ze śmiercią spadkobiercy. Np. umowa o pracę czy umowa o dzieło. Zobowiązania z tych umów przestają istnieć, ale powstaje obowiązek rozliczeń z kontrahentami dawcy spadku.
Obciążenia schedy to również koszty związane z prowadzeniem postępowania sądowego czy koszty zachowku itp.
W szczególności w skład długów wchodzą :
- koszty pogrzebu,
- koszt spełnienia zapisów i poleceń testatorów,
- koszty postępowania spadkowego. Należą do nich w szczególności wpis, a więc opłata sądowa, koszt opinii sporządzonej przez biegłego, powołanego przy badaniu testamentu oraz koszty komornicze, powstałe przy sporządzaniu spisu inwentarza.
Inne obowiązki
Powołanie do spadku powoduje, że spadkobiercę obciążają również, w zależności od okoliczności danego przypadku, także inne obowiązki, a mianowicie:
- musi on zapewnić małżonkowi i innym domownikom zmarłego możliwość korzystania z zajmowanego wcześniej mieszkania przez co najmniej 3 miesiące po śmierci dawcy spadku. Uprawnienia tego nie można wyłączyć ani też ograniczyć. Nie jest także dopuszczalne pobieranie jakiejkolwiek opłaty za takie korzystanie z lokalu w tym okresie,
- jeśli małżonek nie dziedziczy w zbiegu z dziećmi, wówczas przysługują mu, poza przypadającym na niego udziałem w schedzie, również przedmioty gospodarstwa domowego z których korzystał wspólnie ze zmarłym, lub też wyłącznie sam,
- obowiązek dostarczenia środków utrzymania dziadkom zmarłego. Powstaje on w przypadku, gdy znajdują się oni w niedostatku i nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób do tego zobowiązanych.
Koszty pogrzebu a długi spadkowe
Jak wspomniałem powyżej, co do zasady, zarówno sam pogrzeb, jak i wszelkie koszty z nim związane, stanowią długi po zmarłym.
Musisz jednak wiedzieć, że prawo spadkowe stanowi, iż koszty pogrzebu są zaliczane do długów schedy tylko w takim zakresie, w jakim pochówek odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku.
Oznacza to, że pogrzeby, których koszt przekracza pewne granice, nie zostaną zaliczone do zobowiązań schedy.
Co nie wchodzi do długów spadkowych?
Do masy spadkowej nie wchodzą prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą i te, które nie mają charakteru majątkowego.
Tym samym, dotyczy to na przykład służebności osobiste spadkodawcy, użytkowanie, ani co do zasady obowiązki wynikające z umowy o dzieło.
Zasada ta obejmuje również prawa, które z chwilą śmierci dawcy spadku przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
Zgodnie z praktyką orzeczniczą, następca prawny dłużnika banku nie wstępuje w całą sytuację prawną poprzednika prawnego. W przypadku umowy kredytu bankowego spadkobierca przejmuje jedynie dług zaciągnięty przez spadkodawcę (kredytobiorcę), sama zaś umowa kredytowa między bankiem a kredytobiorcą (spadkodawcą) z chwilą śmierci tego ostatniego wygasa.
Rodzaj czynności prawnej dokonanej przez spadkodawcę (kredytobiorcę) z bankiem (umowa kredytu), charakter spornej umowy i okoliczności jej zawarcia, w szczególności warunki, na jakich udzielono kredytobiorcy kredytu, są bowiem ściśle związane z jego osobą.
Kto odpowiada za długi spadkowe?
Odpowiedzialność za zobowiązania dawcy spadku ponoszą spadkobiercy, którzy przyjęli spadek. O sposobach przyjęcia spadku i związanych z tym konsekwencjach napisałem w innym miejscu na blogu.
Przeczytaj: Jak przyjąć spadek?
Odpowiedzialność za zobowiązania dawcy spadku jest wyłączona w stosunku do osoby, która go odrzuciła.
Zwróć jednak uwagę na to, że jeśli uprawniony odrzuci spadek, to – w przypadku sukcesji ustawowej – przechodzi on na zstępnych tej osoby (dzieci, wnuki etc.). Od tej chwili, te osoby stają się odpowiedzialne za należności z tego tytułu. Więcej na ten temat w wątku o odrzuceniu spadku.
Oprócz tego, za należności schedy nie odpowiada też sukcesor ustawowy, który został pozbawiony sukcesji w testamencie, uznany za niegodnego sukcesji w ramach odrębnego postępowania.
Przeczytaj: Co to jest niegodność dziedziczenia?
Nie odpowiada za nie również małżonek wyłączony przez sąd od dziedziczenia.
Przeczytaj: Wyłączenie małżonka od dziedziczenia.
Zasady odpowiedzialności za zobowiązania dawcy spadku obowiązują niezależnie od tego, czy jesteś powołany jest do dziedziczenia z ustawy (na podstawie przepisów), czy na mocy testamentu.
Zasady odpowiedzialności za długi spadkowe
Pamiętam, że pytanie o reguły kształtujące tą odpowiedzialność towarzyszyło mi na każdym etapie mojej edukacji prawniczej. Odpowiadałem na nie na egzaminie z prawa cywilnego na studiach. Później na obronie pracy magisterskiej, na egzaminie wstępnym na studia doktoranckie. I jeszcze w ramach jednego z egzaminów na aplikacji adwokackiej.
Tym razem mogę odpowiedzieć na to pytanie bez obaw, że moja prawnicza kariera legnie w gruzach. Być może nie dawałem tego po sobie poznać, ale byłem studentem mocno „przeżywającym” wszystkie egzaminy. Niezależnie od stopnia przygotowania taki właśnie czarny scenariusz zawsze miałem w głowie przystępując do odpowiedzi.
Jakie zasady obowiązują?
Zasady tej odpowiedzialności różnią się w zależności od tego, na jakim etapie są sprawy spadkowe.
Przez pierwsze 6 miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku i o tym, że jest sukcesorem (lub do czasu złożenia oświadczenia o jego przyjęciu, jeśli następuje to wcześniej) odpowiedzialność za zobowiązania ogranicza się do dziedziczonego majątku.
Przeczytaj też:
- Kiedy przysługuje Ci zachowek?
- Podstawowe zasady dziedziczenia ustawowego
- Jak wydziedziczyć spadkobiercę?
Do tego czasu wierzyciele nie mogą skierować egzekucji do przedmiotów czy praw będących własnością sukcesora. Nie oznacza to jednak, że spadkobierca na tym etapie nie może samodzielnie tych należności spłacić, co niekiedy może być opłacalne. Pamiętaj, że mimo śmierci spadkodawcy odsetki od jego zaległości są przecież wciąż naliczane.
Odpowiedzialność za długi spadkowe po chwili przyjęcia spadku (wprost)
Pomiędzy chwilą zaakceptowania spadku, a dokonaniem działu spadku odpowiedzialność za zobowiązania wygląda już nieco inaczej. Wierzyciele zmarłego mogą zaspokajać się nie tylko z majątku spadkowego.
Dopuszczalne jest to także z majątku spadkobierców. Ponoszą oni odpowiedzialność za należności schedy całym swoim majątkiem, a więc przyjęli spadek wprost.
Co więcej odpowiedzialność spadkobierców jest solidarna. To oznacza, że dochodzący zobowiązań może żądać spłaty należności od tego spośród spadkobierców, od którego mu wygodniej (albo od kilku a nawet każdego z nich).
Spadkobierca, który spłacił zobowiązanie w całości lub w większej niż przypadająca na niego cześć, będzie mógł żądać od pozostałych spadkobierców zwrotu przypadającej na nich części tego długu.
Warto przy tym zapamiętać, że spełnienie świadczenia tylko przez jednego ze spadkobierców oznacza, że może on żądać jego zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.
W jaki sposób spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi w przypadku, gdy przyjmą spadek z dobrodziejstwem inwentarza? Jak wyglądają ograniczenia tej odpowiedzialności?
Warto przypomnieć, że odpowiedzialność za obciążenia spadku jest ograniczona w sytuacji przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkobierca, który objął spadek w ten sposób ponosi odpowiedzialność za zobowiązania schedy tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku.
Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do schedy lub przedmiotów zapisów windykacyjnych. Tak samo dzieje się, jeśli podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące należności.
Co więcej jeśli spadkobierca, który złożył oświadczenie o objęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi schedy, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych zobowiązań spadku, ponosi odpowiedzialność za niespłacone zobowiązania spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił.
Zaś w przypadku, kiedy spadkobierca spłacając niektóre zobowiązania spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych zobowiązań spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te zobowiązania ponad wartość stanu czynnego spadku.
Dzieje się tak jednak tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi dawcy spadku. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz takiego, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza wymaga złożenia odpowiedniego świadczenia przed sądem lub notariuszem, lub upływu odpowiedniego okresu czasu.
Przeczytaj także: Jak zrobić stwierdzenia nabycia spadku?
Zasady odpowiedzialności za długi spadkowe po dziale spadku
Od chwili działu schedy (bez znaczenia, czy chodzi o sądowy czy umowny dział spadku) odpowiedzialność spadkobierców nie jest już solidarna. Każdy z nich odpowiada tylko za taką część długu, która odpowiada otrzymanej przez niego części spadku (tj. częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów w schedzie).
Jeśli więc po dokonanym podziale jeden z sukcesorów nabył spadek do 1/3 części, to odpowiada za należności zmarłego tylko do tej właśnie wysokości.
Wówczas już wierzyciel musi domagać się spłaty zobowiązań schedy od każdego ze spadkobierców w odpowiedniej części, a nie wg własnego wyboru. To właśnie te zasady są argumentem przemawiającym za tym, ażeby dział spadku nastąpił jak najszybciej po śmierci spadkodawcy.
Jest to jeden ze sposobów częściowego ograniczenia odpowiedzialności za spłatę zobowiązań wynikających z sukcesji.
Spadkobiercy, którzy chcą za wszelką cenę uniknąć spłaty zobowiązań spadkowych, zamiast składać oświadczenie o objęciu spadku, muszą zastanowić się nad tym, żeby go odrzucić.
Temat ciekawy? Czytaj dalej: Przyjęcie lub odrzucenie spadku
Przedawnienie długów spadkowych
Jeśli spadkobierca dokonał przyjęcia spadku wraz z jego długami, zobowiązany jest do ich uregulowania.
Okolicznością umożliwiającą uniknięcie takiej sytuacji jest powołanie się przez niego na zarzut przedawnienia.
Musisz bowiem wiedzieć, że należności spadkowe mają charakter świadczeń majątkowych, które podlegają ogólnym zasadom przedawnienia, wskazanym w przepisach Kodeksu cywilnego.
Oznacza to, że jeżeli od momentu, w którym nastąpiła wymagalność danego zobowiązania, a więc powstało w tym zakresie roszczenie osoby uprawnionej, upłynął przewidziany przez przepisy prawa okres czasu, wówczas spadkobierca może zwolnić się od ciążącej na nim odpowiedzialności.
Może to osiągnąć właśnie poprzez zgłoszenie zarzutu przedawnienia. W takiej sytuacji wierzyciel traci możliwość wyegzekwowania od niego spłaty zobowiązania dawcy spadku, gdyż sąd będzie zmuszony do oddalenia powództwa w tym przedmiocie.
Zgodnie z ogólną zasadą prawa cywilnego, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi 6 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata.
Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata.
Jeśli więc wierzyciele upomną się o zaległe zobowiązania zmarłego, w pierwszej kolejności należy dokonać sprawdzenia, czy nie doszło do już do ich przedawnienia. Można bowiem w ten sposób uniknąć ponoszenia niepotrzebnych i nieuzasadnionych z punktu widzenia prawnego kosztów.
Ważne jest jednak, aby nie dokonać jakiejkolwiek wpłaty na rzecz wierzycieli, gdyż oznaczać to będzie de facto tzw. uznanie długu, a więc po prostu przyznanie, iż zobowiązanie istnieje i jest w pełni zasadne. Takie zachowanie wyklucza późniejsze skorzystanie z instytucji przedawnienia.
