Jak wydziedziczyć dziecko?
Nie ma przepisu, który zakazywałby wydziedziczenia w testamencie małoletnich dzieci czy wnuków (lub dalszych wstępnych).
W zasadzie nie udało mi się odnaleźć ani w literaturze prawa spadkowego, ani w dotychczasowym dorobku orzecznictwa wielu wskazówek na ten temat.
Dlatego moje poniższe uwagi możesz potraktować jedynie jako moje zdanie. Jest ono – tak mi się zdaje – rozsądne i być może powołując się na wskazaną przeze mnie argumentację uda Ci się przekonać sąd do swojej racji.
Dalsza część tekstu znajduje się pod materiałem audio.
.
Przyczyny wydziedziczenia małoletnich dzieci lub wnuków
Po pierwsze dziecko można wydziedziczyć tylko w testamencie. Po drugie wydziedziczenie dziecka będzie skuteczne tylko wtedy, gdy zostanie uzasadnione odpowiednimi przyczynami. (Pozostałe warunki formalne wydziedziczenia omówiłem we wpisie: Wydziedziczenie)
Wydziedziczony musi:
1) wbrew woli spadkodawcy postępować uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2) dopuścić się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3) uporczywie nie dopełniać względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Popełnienie przestępstwa przez małoletniego jako podstawa wydziedziczenia
Najłatwiej jest mi zacząć od drugiego z wymienionych powodów. Przestępstwa może dopuścić się osoba, która ma co najmniej 17 lat. Wszelkie zachowania osoby, która nie osiągnęła tego wieku – nawet spełniające znamiona czynu zabronionego – nie będą kwalifikowane jako przestępstwo. Zatem wydziedziczenie małoletniego dziecka, które nie ma 17 lat jest na tej podstawie niemożliwe.
Tej interpretacji nie można zastosować wprost do rażącej obrazy czci, ale o tym napiszę w dalszej części.
Inne powody wydziedziczenia małoletnich dzieci czy wnuków
Jeśli chodzi o warunki wskazane w pkt. 1 i 3 powyżej, to w mojej ocenie taki zarzut można postawić osobie, która skończyła 13 lat. Począwszy od tej granicy wiekowej małoletni ponosi zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego odpowiedzialność z tytułu czynów niedozwolonych, a zatem od ukończenia tego wieku można mówić o tym, że może on ponosić winę za określone zachowania.
Można zatem – wg mnie – sobie wyobrazić sytuację, w której dochodzi do wydziedziczenia małoletniego dziecka czy wnuka, z tego względu, że w wieku 13 rzuca on szkołę i wstępuje do gangu lub innej organizacji kryminalnej gdzie dodatkowo znacznie nadużywa alkoholu lub spożywa narkotyki (zatem postępuje uporczywie wbrew zasadom współżycia społecznego).
Jeśli chodzi o przesłankę uporczywego nie dopełniania obowiązków rodzinnych względem spadkodawcy, to oprócz wymogu odpowiedniego wieku, należy poczynić jeszcze pewne zastrzeżenia umożliwiające wydziedziczenie małoletniego dziecka.
Moim zdaniem po pierwsze wydziedziczony musi mieć możliwość spełniać ten obowiązek – czyli np. mieszkać w sąsiedztwie w lub w bliskiej odległości od spadkodawcy.
Po drugie spadkodawca musi zabiegać o kontakt z małoletnim. Ciężko bowiem uznać, że to małoletni ma obowiązek naprawiać relacje zerwane przez dorosłych. Dopiero jeśli zachowanie małoletniego – w kontekście zachowania spadkodawcy starającego się ustalić odpowiednie relacje – jest obiektywnie naganne, możne być przyczyną wydziedziczenia.
Rażąca obraza czci
Wracając do przesłanki rażącej obrazy czci, za granicę wieku dopuszczającą wydziedziczenia na tej podstawie uznałbym jednak 17 lat.
Nie bez powodu zastrzeżono, że nie chodzi o zwykłą obrazę czci, lecz o rażący jej przypadek. W mojej ocenie dopiero odpowiednio wysoki stopień świadomości małoletniego może spełniać ten właśnie warunek.
Podsumowanie
Wniosku z moich przemyśleń w tym zakresie są zgodne z uzasadnieniami wyroków sądów, z którymi się dotychczas spotkałem. Dla przykładu w jednym z wyroków sąd w ogóle nie rozważał możliwości wydziedziczenia jedenastolatka i z góry – bez żadnych wyjaśnień – uznał je za niedopuszczalne.
