Darowizna za życia a zachowek
Dosyć często występującym i chętnie stosowanym rozwiązaniem, mającym na celu uniknięcie w przyszłości konieczności zapłaty zachowku, jest dokonanie za życia spadkodawcy darowizny wszystkich wartościowych rzeczy wchodzących w skład jego majątku. Najczęściej chodzi o darowiznę mieszkania lub innego rodzaju nieruchomości.
Takie rozwiązanie w kontekście przepisów o zachowku jest całkowicie nieskuteczne i nie eliminuje roszczenia o zachowek.
Przeczytaj – Jak skutecznie uniknąć zachowku?
Darowizna a zachowek, czyli czy i kiedy należy się zachowek od darowizny
Dokonanie darowizny za życia spadkodawcy nie chroni przed roszczeniem o zachowek. W sytuacji, kiedy niemożliwe będzie uzyskanie zachowku od spadkobierców (np. dlatego, że spadek był „pusty”) uprawniony do zachowku będzie mógł wystąpić do obdarowanego z żądaniem tzw. uzupełnienia zachowku. Obdarowany będzie zobowiązany takie roszczenie o zachowek spełnić.
W zależności od sytuacji, zobowiązanym do zapłaty zachowku może być spadkobierca powołany do dziedziczenia na postawie testamentu, spadkobierca ustawowy, zapisobierca windykacyjny i obdarowany. I to właśnie roszczenie o zachowek skierowane przeciwko obdarowanym, będzie przedmiotem tego artykułu.
Wbrew powszechnej opinii zachowek należy się także przy dziedziczeniu ustawowym, czyli wówczas gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Z taką typową sytuacją mamy do czynienia, gdy spadkodawca dokonał za życia darowizny swojego domu wyłącznie na rzecz jednego dziecka i nie posiadał żadnego innego majątku. Nie sporządził również testamentu, w którym wydziedziczyłby pozostałe dzieci. Dzieci spadkodawcy należą do kręgu osób uprawnionych do zachowku, dlatego po śmierci ojca mogą pozwać obdarowanego brata lub siostrę.
Zanim jednak zaczniesz myśleć o założeniu sprawy sądowej, musisz wiedzieć, że zachowek można otrzymać w różnej formie: nie tylko w postaci środków pieniężnych zapłaconych dopiero po śmierci spadkodawcy, ale także w formie dokonanych przez niego darowizn, bądź zapisów. Jeśli spadkobierca nie otrzymał należnego mu zachowku w żadnej formie, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku.
Roszczenie o zachowek – Uzupełnienie zachowku przez obdarowanego – zasady
Zasady ustalania wartości roszczenia o uzupełnienie zachowku są takie same, jak te dotyczące obliczania zachowku. Słowem – kluczem jest tutaj „substrat zachowku”. Substrat zachowku to pojęcie stworzona specjalnie po to, by obliczyć wysokość zachowku. Niektóre rozporządzenia majątkowe spadkodawcy za życia lub na wypadek śmierci będą miały znaczenie dla określenia substratu zachowku, a inne nie.
Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku zapisy windykacyjne oraz niektóre darowizny dokonane przez spadkodawcę. Co w tym przypadku kryje się pod słowem „niektóre”?
Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od chwili otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Mówiąc prościej: darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku ZAWSZE będą uwzględniane przy obliczaniu zachowku. Jeżeli darowizna została dokonana na rzecz innych osób niż spadkobiercy lub osoby uprawnione do zachowku, będzie ona miała znaczenie przy obliczaniu zachowku, tylko jeśli została uczyniona stosunkowo niedawno (czyli nie wcześniej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy).
Wspomnieć należy, że zachowek rządzi się swoimi prawami również, jeśli chodzi o obliczanie wartości udziału spadkowego. To jaki udział spadkowy, przypadałby osobie uprawnionej do zachowku ma proste przełożenie na wysokość przysługującego mu roszczenia. Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę ustalania zachowku, uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili, nie uwzględnia się natomiast spadkobierców, którzy się zrzekli dziedziczenia oraz wydziedziczonych.
Jeśli zatem chcesz wiedzieć jakiego zachowku możesz żądać od obdarowanego, nie pozostaje Ci nic innego, jak krok po kroku przejść przez wszystkie etapy ustalania jego wysokości.
Zapoznaj się z wpisem:
Darowizna a zachowek – Podsumowanie
Roszczenie o uzupełnienie zachowku zależy od spełnienia się następujących warunków:
- substrat zachowku, rozumiany jako wartość spadku wraz z wartością doliczonych do niego darowizn ma wartość dodatnią (Przeczytaj koniecznie: Substrat zachowku, Zasady doliczania darowizn do substratu zachowku)
- uprawniony nie uzyskał pełnego pokrycia należnego mu zachowku (Przeczytaj: Sposoby pokrycia zachowku)
Co jeśli obdarowany jest sam uprawniony do zachowku?
Wróćmy do sytuacji przedstawionej wcześniej: jedno z dzieci np. córka dostało w darowiźnie od ojca dom. Pozostała dwójka – przyjmijmy, że są to synowie – ma do siostry roszczenie z tytułu zachowku. Ojciec nie miał innego majątku, nie pozostawił testamentu, a synowie na podstawie dziedziczenia ustawowego należą do kręgu spadkobierców. Jak wygląda sytuacja siostry?
Darowiznę siostry dolicza się do wartości spadku, bo została dokonana przez spadkodawcę na rzecz osoby będącej spadkobiercą. Zgodnie z przepisami bracia maja prawo kierowania wobec niej roszczenia o zachowek, ale siostra również jest chroniona. W jaki sposób?
Po pierwsze jest zobowiązana do zapłaty sumy zachowku tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny dokonanej przez spadkodawcę. Wzbogacenie ma miejsce wtedy, gdy majątek tego, kto uzyskał darowiznę, jest większy niż byłby, gdyby nie uczyniono darowizny. W podanym przykładzie, gdyby córka sprzedała dom i kupiła mieszkanie, nadal byłaby wzbogacona. Do wzbogacania będącego skutkiem darowizny zalicza się też spłatę długów obdarowanego przy pomocy otrzymanej darowizny.
Po drugie, z racji tego, że córka spadkodawcy jest sama uprawniona do zachowku, nie musi zaspokajać cudzego roszczenia kosztem swojego własnego. Obdarowani, będący uprawnionymi do zachowku, ponoszą odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej ich własny zachowek.
Po trzecie, obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.
Jak wycenia się wartość darowizny?
Darowiznę wycenia się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Data śmierci spadkodawcy jest tutaj bez znaczenia.
W praktyce w toku postępowania, którego przedmiotem jest roszczenie o zachowek, sąd powołuje biegłego rzeczoznawcę. Biegły ustala jak przedmiot darowizny wyglądał, w chwili jej dokonywania rzez spadkodawcę i jaką cenę za taki przedmiot można by uzyskać obecnie.
Przedawnienie zachowku od darowizny
Roszczenie o uzupełnienie zachowku przedawnia się na takich samych zasadach jak możliwość żądania samego zachowku (Przeczytaj: Zachowek przedawnienie)
Należy jednak zaznaczyć, że dosyć istotne znaczenie w kontekście możliwości dochodzenia „zachowku od darowizny” ma upływ czasu pomiędzy datą dokonania darowizny, a datą otwarcia spadku (śmiercią spadkodawcy)
O tym przeczytasz w następnym wpisie (Darowizna po 10 latach a zachowek).
