Tematy spadkowe potrafią wywołać naprawdę skrajne emocje, w szczególności jeżeli w tle mamy darowizny dokonane przez spadkodawcę i roszczenia o zachowek. Wiele osób nie zdaje sobie sprawy, że są to kwestie, które mają istotne znaczenie przy ustalaniu, mówiąc potocznie – komu ile się należy.
Co to jest zachowek?
Zachowek to część spadku, która przysługuje spadkobiercom (najbliższej rodzinie) w przypadku gdy zostaną przez spadkodawcę pominięci. Najprościej będzie zobrazować to na przykładzie. Załóżmy, że zmarły pozostawił po sobie żonę i dwójkę małoletnich dzieci i przed śmiercią sporządził testament, w którym wszystko przepisał na siostrzenicę. Mimo że zgodnie z testamentem najbliższa rodzina nie została ujęta, to należy jej się minimalny udział w spadku – zachowek. Będzie to połowa tego, co otrzymałby gdyby testament nie został sporządzony. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jest małoletni, to udział będzie większy i wyniesie dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym. Oczywiście nie jest to jedyna sytuacja, w której zachowek się należy.
Wbrew powszechnej opinii zachowek należy się także przy dziedziczeniu ustawowym, czyli wówczas gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu. Z taką typową sytuacją mamy do czynienia, gdy spadkodawca dokonał za życia darowizny swojego domu wyłącznie na rzecz jednego dziecka i nie posiadał żadnego innego majątku. Nie sporządził również testamentu, w którym wydziedziczyłby pozostałe dzieci. Dzieci spadkodawcy należą do kręgu osób uprawnionych do zachowku, dlatego po śmierci ojca mogą pozwać obdarowanego brata lub siostrę.
Czym jest darowizna i jak jej dokonać?
Darowizna to inaczej przekazanie komuś własnych dóbr nieodpłatnie. Darowizna może polegać zarówno na darowaniu gotówki, jak i przedmiotów czy nieruchomości. Pamiętać jednak trzeba, że przy darowiźnie nieruchomości konieczna jest wizyta u notariusza i sporządzenie aktu notarialnego.
Dosyć często występującym i chętnie stosowanym rozwiązaniem, mającym na celu uniknięcie w przyszłości konieczności zapłaty zachowku, jest dokonanie za życia spadkodawcy darowizny wszystkich wartościowych rzeczy wchodzących w skład jego majątku. Najczęściej chodzi o darowiznę mieszkania lub innego rodzaju nieruchomości. Takie rozwiązanie w kontekście przepisów o zachowku jest całkowicie nieskuteczne i nie eliminuje roszczenia o zachowek.
Przeczytaj – Jak skutecznie uniknąć zachowku?
Czy można pozbawić prawa do zachowku?
Istnieją rozwiązania, które pozwalają na uniknięcie płacenia zachowku po śmierci spadkobiorcy. Jednym ze sposobów jest wydziedziczenie uprawnionych do zachowku. Trzeba jednak pamiętać o tym, że dla skuteczności wydziedziczenia zachowanie spadkobiercy musi spełniać określone warunki, a nadto przyczyna wydziedziczenia musi być wskazana w testamencie. Innym sposobem jest zawarcie umowy dożywocia. Polega ona na tym, że właściciel nieruchomości przenosi jej własność na rzecz drugiej strony umowy, ale nie za darmo (jak w przypadku darowizny), ale w zamian za zobowiązanie do sprawowania nad nim dożywotniej opieki.
Darowizna a zachowek, czyli czy i kiedy należy się zachowek od darowizny?
Dokonanie darowizny za życia spadkodawcy nie chroni przed roszczeniem o zachowek. W sytuacji, kiedy niemożliwe będzie uzyskanie zachowku od spadkobierców (np. dlatego, że spadek był „pusty”) uprawniony do zachowku będzie mógł wystąpić do obdarowanego z żądaniem tzw. uzupełnienia zachowku. Obdarowany będzie zobowiązany takie roszczenie o zachowek spełnić. Dlatego też nie zawsze dokonanie darowizny oznacza, że nikt już nic od nas nie będzie chciał.
Zachowek dla członków rodziny a darowizna – co warto wiedzieć?
Darowizny nie pozostają bez wpływu na roszczenie o zachowek. Przede wszystkim należy wiedzieć, że:
- Darowizny dokonane na rzecz osób będących spadkobiercami lub uprawnionymi do zachowku ZAWSZE będą uwzględniane przy obliczaniu zachowku.
- Jeżeli darowizna została dokonana na rzecz innych osób niż spadkobiercy lub osoby uprawnione do zachowku, będzie ona miała znaczenie przy obliczaniu zachowku, tylko jeśli została uczyniona stosunkowo niedawno (czyli nie wcześniej niż 10 lat przed śmiercią spadkodawcy).
- Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku zapisy windykacyjne oraz niektóre darowizny dokonane przez spadkodawcę.
- Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od chwili otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
- Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę ustalania zachowku, uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz tych, którzy spadek odrzucili, nie uwzględnia się natomiast spadkobierców, którzy się zrzekli dziedziczenia oraz wydziedziczonych.
- Darowiznę wycenia się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku. Data śmierci spadkodawcy jest tutaj bez znaczenia.
- W praktyce w toku postępowania, którego przedmiotem jest roszczenie o zachowek, sąd powołuje biegłego rzeczoznawcę. Biegły ustala, jak przedmiot darowizny wyglądał, w chwili jej dokonywania przez spadkodawcę i jaką cenę za taki przedmiot można by uzyskać obecnie.
Jeśli zatem chcesz wiedzieć jakiego zachowku możesz żądać od obdarowanego, nie pozostaje Ci nic innego, jak krok po kroku przejść przez wszystkie etapy ustalania jego wysokości.
