Przyjęcie i odrzucenie spadku – czyli co się dzieje z majątkiem po śmierci spadkodawcy
Z chwilą śmierci spadkodawcy cały jego majątek traci swojego dotychczasowego właściciela. To, co będzie się z nim dalej działo zależy od zachowania spadkobierców. Jeżeli nie masz pewności, czy należysz do ich grona zapoznaj się z tym tekstem: Co to jest dziedziczenie ustawowe?
Sam fakt, że jesteś spadkobiercą ustawowym (powołanym do spadku z mocy ustawy), nie oznacza, że z chwilą śmierci spadkodawcy ostateczne nabyłeś już wszystkie prawa do spadku. To samo dotyczy sytuacji, kiedy spadkodawca powołał Cię do dziedziczenia w testamencie. Żeby ostatecznie uzyskać prawa do spadku (lub też definitywnie się ich pozbyć) musisz złożyć stosowne oświadczenie.
Spokojnie, decyzję musisz podjąć w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym dowiedziałeś się o tytule swego powołania. Co prawda brak złożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie zawsze spowoduje negatywne konsekwencje, ale warto, żebyś dobrze się zastanowił i poznał wszystkie możliwe opcje.
Co się bardziej opłaca, przyjęcie czy odrzucenie spadku?
Jak się pewnie domyślasz Twój główny wybór będzie sprowadzał do wyboru pomiędzy złożeniem oświadczenia o przyjęciu spadku co uczyni Cię pełnoprawnym spadkobiercą (na dobre i na złe) bądź o odrzuceniu spadku i pozostawieniem „tego całego bałaganu” komuś innemu. Nie ma sytuacji pośredniej.
W pierwszej kolejności wyjaśnię Ci konsekwencje, które powoduje złożenie takiego oświadczenia, a następnie jakie działania podjąć, żeby przyjąć lub odrzucić spadek szybko, prawidłowo i bezpiecznie.
Przeczytaj też:
Jakie skutki ma złożenie oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu spadku (wprost)?
Przyjmując spadek w ustawowym terminie stajesz się pełnoprawnym spadkobiercą. Oznacza to, że majątek zmarłego zostaje zmieszany z Twoim majątkiem. Wszystkie należące do niego przedmioty, nieruchomości, samochody, pieniądze stają się Twoją własnością (lub współwłasnością o ile spadkobierców jest więcej).
Oznacza to jednocześnie, że stajesz się za to wszystko odpowiedzialny. Musisz utrzymywać ten majątek, opłacać podatki, rachunki i inne opłaty. Nie mówię tu o podatku od spadku, tylko np. podatek od nieruchomości, opłaty na rzecz wspólnoty mieszkaniowej (popularnie zwane „czynszem”), czy ubezpieczenie OC samochodu itd. Spadkobierca odpowiada za długi spadkowe. Jeżeli nie chcesz tej odpowiedzialności jedynym wyjściem jest odrzucenie spadku.
Odpowiedzialność za długi spadkowe
Wymieszanie Twojego majątku z majątkiem spadkobiercy oznacza także to, że wszystkie jego długi obciążają cały Twój majątek. Powtórzę jeszcze raz: Cały TWÓJ majątek.
Nie jest tak, że wierzyciele spadkodawcy będą zaspokajać się tylko z majątku spadkowego. Mają do swojej swobodnej dyspozycji wszystko, co Ty jako spadkobierca posiadasz.
Czyli, ktoś kto pożyczył spadkodawcy pieniądze może teraz zaspokoić się z Twojego wynagrodzenia za pracę. Może też złożyć wniosek do komornika o zajęcie i sprzedaż egzekucyjną Twojego domu czy mieszkania, w którym mieszkasz. Jeśli długi spadkowe są wyższe, niż cały Twój majątek, złożenie oświadczenia spadkowego o przyjęciu spadku może doprowadzić Cię do bankructwa. Zastanów się czy wyjściem z sytuacji nie jest odrzucenie spadku.
Co oznacza solidarna odpowiedzialność za długi spadkowe?
To jeszcze nie koniec złych wiadomości. Po pierwsze, do czasu działu spadku odpowiedzialność wszystkich spadkobierców jest solidarna.
Czyli wierzyciel może zwrócić się do tego ze spadkobierców, do którego jest mu wygodniej. Zatem jeśli np. Twój brat sam ma długi i nie ma żadnego majątku, to Ty będziesz musiał zaspokoić cały dług spadkowy, a potem prosić brata, żeby oddał Ci przypadającą na niego część.
Po drugie, nawet złożenie oświadczenia spadkowego o przyjęciu spadku z tzw. dobrodziejstwem inwentarza wcale nie chroni Twojego majątku w takim stopniu, jakbyś tego oczekiwał i nie jest całkiem pozbawione ryzyka. Pewnie tak jak wielu z moich Klientów, Ty też kiedyś już spotkałeś się z pojęciem przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Pewnie tak samo, jak Oni jesteś przekonany, że przyjmując w ten sposób spadek zupełnie nic Ci nie grozi. To nie jest zupełnie tak.
Czytaj dalej, bo być może w Twoim przypadku odrzucenie spadku jest lepszym wyjściem.
Konsekwencje skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Twoją drugą opcją jest złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Co to dokładnie znaczy? Zacznijmy od podobieństw. Po przyjęciu spadku w ten sposób również – tak samo jakbyś go przyjął wprost – Twój majątek miesza się z majątkiem spadkodawcy.
Tak samo jak w przypadku przyjęcia spadku wprost, jeżeli w skład spadku wchodzą długi spadkowe, to wierzyciel spadkodawcy może zaspokoić się z Twojego wynagrodzenia za pracę, z Twojego domu lub mieszkania, w którym mieszkasz wraz z rodziną. Co więcej, Twoja odpowiedzialność jest solidarna z innymi spadkobiercami, więc ich niewypłacalność staje się Twoim problemem, a nie wierzycieli.
Co daje przyjęcie spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe?
Różnica polega na tym, że (przynajmniej w teorii) nie możesz stracić więcej, niż zyskałeś przyjmując spadek. Oznacza to, że Twoja odpowiedzialność za długi spadkowe jest ograniczona stanem czynnym spadku, czyli jego wartością. Zapoznaj się z tym bardzo prostym przykładem:
Spadkodawca posiadał nieruchomość o wartości 150 000 PLN, natomiast miał też długi z tytułu tzw. „chwilówek” (pożyczek pieniężnych) na kwotę 200 000 PLN. Przyjmując taki spadek z dobrodziejstwem inwentarza nie możesz być stratny, zatem musisz zwrócić tylko 150 000 PLN tych pożyczek spadkodawcy.
W dalszym ciągu będziesz właścicielem domu.
Dzięki temu przyjmując spadek wyjdziesz na przysłowiowe „zero”. Przynajmniej w teorii, bo koszty które po drodze poniesiesz na szybkie załatwienie formalności spadkowych (poświadczenia dziedziczenia lub postępowania sądowego o nabycia spadku, sporządzenia inwentarza), a także szybkie zorganizowanie środków na spłatę zadłużenia z pewnością przekroczą wartość mieszkania. Pamiętaj też, że odsetki rosnące od długów spadkowych po nabyciu spadku, to odsetki od Twojego długu i przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza Cię przed nimi nie uchroni.
Jak to jest z tym ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe? Czasem się to opłaca, a czasem nie. W tym drugim wypadku jedynym wyjściem jest odrzucenie spadku.
Złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku – w jakich sytuacjach jest to korzystne?
Jeżeli nie chcesz poświęcać czasu i energii na uporządkowanie spraw spadkowych po swoim spadkodawcy, możesz złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku.
To bardzo radykalne rozwiązanie na pozbycie się długów spadkowych, ale są przypadki, w których odrzucenie spadku to jedyne rozsądne wyjście.
Pamiętaj, że odrzucając spadek nie jesteś traktowany jako spadkobierca. Nie masz żadnych praw do majątku spadkowego po zmarłym. Nie możesz nawet zatrzymać bez zgody spadkobierców pamiątek czy rzeczy mających wartość jedynie sentymentalną, a należących do spadkodawcy.
Czy można spadek częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić?
Pamiętaj także, że możliwość pozbycia się problemów w drodze odrzucenia spadku jest w wielu przypadkach luksusem, na który mogą sobie pozwolić osoby, które nie posiadają własnych dzieci.
Zanim wyjaśnię Ci jak i gdzie można złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku najpierw wyjaśnię Ci na kogo przechodzi spadek po odrzuceniu.
Skutki odrzucenia spadku dla Twoich dzieci
Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia. Złożenie takiego oświadczenia powoduje, że spadkobierca traktowany jest w taki sam sposób, jak gdyby nie dożył otwarcia spadku (czyli zmarł przed spadkodawcą).
Musisz sobie uświadomić, ze gdy jakiś spadkobierca nie żyje, jego udział spadkowy wcale nie znika – dziedziczą go inne osoby.
To dlatego, po odrzuceniu spadku przez spadkobiercę, w dalszej kolejności do dziedziczenia ustawowego dochodzi dziecko spadkodawcy, który spadek odrzucił. Jeśli jest ono pełnoletnie, to wystarczy, że też odrzuci spadek, natomiast prawdziwym wyzwaniem jest sytuacja gdy dziecko jest małoletnie i nie może samodzielnie złożyć oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Zgoda sądu opiekuńczego na odrzucenie spadku
Musisz wiedzieć, podjęcie decyzji w ważnych sprawach związanych z majątkiem dziecka jest uzależnione od zgody sądu opiekuńczego (właściwego sądu rejonowego).
To dlatego złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego wymaga zgody sądu, który może Ci na to pozwolić, albo i nie, w zależności od tego, jak dobrze poprowadzisz sprawę przed tym sądem.
Pamiętaj też, że ta sama zasada dotyczy także dzieci Twoich dzieci. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: Odrzucenie spadku przez małoletniego.
Warto byś wiedział, że jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. To nie jest często spotykana sytuacja, ale w przypadku wydarzeń losowych, wszystko się może zdarzyć.
Czy jest jakaś alternatywa do przedwczesnego odrzucenia spadku?
Spotykam się z przypadkami, w których rodzina nie wie co wchodzi w skład majątku spadkowego i ciężko jest podjęć decyzję czy spadek przyjąć, czy odrzucić.
Ważną informacją dla takich osób jest to, że w pewnych okolicznościach można zmienić raz podjętą decyzję. Będzie tak w szczególności, kiedy np. w trakcie sporządzania spisu inwentarza okaże się, że w majątku spadkowym było znacznie więcej długów, niż te, o których wiedziałeś.
Możesz zatem początkowo spadek przyjąć, a potem złożyć oświadczenie o odrzucenie spadku.
Zezwolenie sądu na odrzucenie spadku z długami
Musisz jednak widzieć, że wymaga to przeprowadzenia dosyć trudnej sprawy sądowej o zezwolenie na uchylenie się od oświadczenia o przyjęciu spadku. Będziesz musiał przekonać sędziego, że złożyłeś oświadczenie o przyjęciu spadku pod wpływem błędu usprawiedliwionego okolicznościami. Wiąże się to bardzo często z wykazaniem, że oceniając skład spadku dochowałeś należytej staranności.
Nie ma też gwarancji, że sąd Ci zezwoli na zmianę zdania, dlatego nie zalecam Ci podejmowania takiej decyzji bez konsultacji z Twoim prawnikiem.
Jak i gdzie złożyć oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku?
Ostateczne przyjęcie spadku następuje bądź poprzez złożenie oświadczenia o przyjęciu spadku bądź na skutek upływu terminu 6 miesięcy od chwili powzięcia przez potencjalnego spadkobiercę wiedzy o tym, że może mieć prawa do spadku. Zatem brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest równoznaczny z przyjęciem spadku z ograniczeniem odpowiedzialności za długi spadkowe.
Jak widzisz konsekwencje w przypadku niezłożenia oświadczenia spadkowego w odpowiednim terminie nie zawsze są bardzo dotkliwe.
Jeśli zależy Ci na całkowitym odrzuceniu praw do spadku, powinieneś złożyć oświadczenie o odrzuceniu spadku. Oświadczenia o przyjęciu czy odrzucenia spadku można złożyć przed notariuszem lub w ramach postępowania o nabycie spadku przed sądem.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku złożone przed notariuszem
Złożenie takich oświadczeń przed notariuszem jest o tyle wygodne, że całą procedurę można z powodzeniem przeprowadzić w ciągu jednego dnia. Takie rozwiązanie sprawdza się przed wszystkim w przypadku, gdy spadkobierca nie mieszka na stałe w Polsce i jest w kraju tylko przez bardzo krótki czas. Oświadczenia co do przyjęcia lub odrzucenia spadku składa się w formie z podpisem urzędowo poświadczonym.
Przyjęcie i odrzucenie spadku przed sądem
Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku przed sądem wiąże się z koniecznością prowadzenia dłuższej procedury.
Najczęściej jednak takie oświadczenie składa się w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku. Jest ono składane ustnie lub pisemnie.
Termin na odrzucenie spadku
Warto pamiętać, że spadkobierca ma tylko 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. Termin ten liczy się od chwili, w której spadkobierca dowiedział się o tym, że został powołany do spadku (z ustawy lub z testamentu).
Jeśli w powyżej wskazanym terminie spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia uważa się, że spadek został przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.
Odrzucenie spadku – jak zrobić to najwygodniej?
Dlatego jeśli zamierzamy odrzucić spadek, lepiej zrobić to u notariusza, a nie czekać aż sąd wyznaczy rozprawę, na której będziemy mogli takie oświadczenie złożyć. Może bowiem okazać się, że rozprawa zostanie wyznaczona po upływie 6 miesięcznego terminu, co może uniemożliwić odrzucenie spadku.
Zwróć uwagę na to, że termin, w którym masz możliwość złożenia oświadczenia dotyczącego odrzucenia spadku może być różny dla różnych spadkobierców. Termin sześciu miesięcy liczony jest od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o tytule swojego powołania. W jednym przypadku będzie to dzień, w którym spadkobierca dowiedział się o tym, że spadkodawca nie żyje, ale w innej sytuacji dzień, w którym dowiedział się, że krewny powołany w pierwszej kolejności odrzucił spadek.
A czy możliwe jest odrzucenie spadku po terminie?
Jest możliwe, ale trudne. Więcej informacji na ten temat znajdziesz tutaj: Odrzucenie spadku po terminie
A co dzieje się ze spadkiem od chwili otwarcia spadku do złożenia oświadczenia o jego przyjęciu?
Z chwilą otwarcia spadku (tak określa się moment śmierci spadkodawcy) nabywamy spadek warunkowo. Od chwili, kiedy spadkobierca dowiedział się, że należy do grona osób powołanych do spadku ma określony czas na to, żeby podjąć decyzję czy chce nabyć ostateczne prawa do spadku.
Na koniec warto wspomnieć jeszcze o tym, że spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy.
Odrzucenie spadku powoduje, że nigdy nie nabędziesz praw do spadku.
Co się stanie, gdy wszyscy krewni odrzucą spadek?
Jak mówi pewne przysłowie: w przyrodzie nic nie ginie. Jeżeli spadkobierca odrzucił spadek w jego miejsce dziedziczą kolejne osoby z każdej spośród sześciu grup spadkowych. Na końcu tej piramidy jest Skarb Państwa lub gmina.
Odrzucenie spadku przez Skarb Państwa?
W ich przypadku odrzucenie spadku jest niemożliwe. Podmioty te nie składają również oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza. Może się zatem zdarzyć, że w końcowym rozrachunku wierzyciele spadkodawcy nie otrzymają nic.
Odrzucenie spadku a zrzeczenie się dziedziczenia
Bardzo często odrzucenie spadku jest mylone ze zrzeczeniem się spadku. To nie są dwie takie same rzeczy. Różnica jest stosunkowo łatwa do wychwycenia. Spadek odrzucasz po zmarłym spadkobiercy (odrzucenie spadku następuje po otwarciu spadku, czyli kiedy spadkodawca już nie żyje).
Natomiast zrzeczenie się spadku następuję na podstawie umowy zawartej w formie aktu notarialnego pomiędzy przyszłym spadkodawcą a przyszłym spadkobiercą. Czyli jeszcze za życia spadkodawcy.
Więcej na ten temat możesz przeczytać tutaj: Zrzeczenie się spadku
