Każdy spadkobierca może przyjąć spadek wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza. Może także spadek odrzucić. Każde z tych rozwiązań pociąga za sobą inne skutki prawne, w szczególności w zakresie odpowiedzialności za długi spadkowe.
W jaki sposób można przyjąć spadek, jakie skutki prawne wywiera przyjęcie spadku wprost lub przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oraz w jaki sposób to zrobić?
Jakie są rodzaje dziedziczenia?
W polskim prawie wyróżnia się dwa rodzaje dziedziczenia:
- testamentowe,
- ustawowe.
O szczegółach dziedziczenia testamentowego pisałem w innym artykule: Testament
O szczegółach dziedziczenia ustawowego przeczytasz tutaj: Dziedziczenie ustawowe
Co to jest przyjęcie spadku?
Spadkobierca nabywa spadek z chwilą śmierci spadkodawcy, a więc w chwili otwarcia spadku. Następuje to z mocy samego prawa.
W jaki sposób można przyjąć spadek?
W ciągu sześciu miesięcy od od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania do tego aby odrzucić bądź przyjąć spadek, możesz złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku wprost lub, że nastąpiło przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Spadkobierca może także zdecydować się na odrzucenie spadku. Jeśli spadkobierca nie złoży żadnego oświadczenia, przyjmuje się, że miało miejsce przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Dowiedzenie się o tytule powołania a termin złożenia oświadczenia
Określenie „dowiedzenie się o tytule powołania” oznacza, że początek terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku wprost, przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza lub zawierającego jego odrzucenie może być różny w zależności od okoliczności dla:
- spadkobiercy ustawowego, który posiada wiedzę, że spadkodawca nie sporządził testamentu – data śmierci spadkodawcy, a więc otwarcia spadku lub data w której dowiedział się o tym fakcie,
- spadkobiercy testamentowego – data ogłoszenia testamentu. Jeśli jednak wiedział on o swoim powołaniu testamentowym – data śmierci spadkodawcy,
- spadkobiercy ustawowego, po obaleniu testamentu, lub stwierdzeniu jego nieważności – dzień w którym się o tym dowiedział.
Sposób złożenia oświadczenia:
Przepisy stanowią, że oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku może być złożone:
- ustnie do protokołu sądowego,
- pisemnie z podpisem notarialnie poświadczonym.
Składasz je:
- przed sądem rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie,
- przed sądem w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku,
- przed notariuszem.
Notariusz lub sąd przesyła niezwłocznie złożone oświadczenie wraz z załącznikami do sądu spadku.
Treść oświadczenia
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno zawierać:
- imię i nazwisko spadkodawcy, datę i miejsce jego śmierci oraz miejsce jego ostatniego zamieszkania,
- tytuł powołania do spadku,
- treść złożonego oświadczenia.
Oprócz tego musisz w nim także wymienić znane Ci oświadczenia osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych oraz wszelkich testamentów (nawet jeśli uważasz je za nieważne) i informacje o miejscu ich przechowywania. Przy oświadczeniu powinieneś złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.
Oświadczenie związane z przyjęciem spadku może złożyć pełnomocnik. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia co do przyjęcia spadku musi mieć formę pisemną z podpisem notarialnie poświadczonym.
Oświadczenia złożonego przez spadkobiercę nie można odwołać, poza przypadkami, gdy działał on w błędzie lub pod wpływem groźby.
Przyjęcie spadku wprost
Przyjęcie spadku wprost, tzw. przyjęcie proste, oznacza, że spadkobierca przyjmuje spadek bez żadnych ograniczeń – w szczególności w zakresie długów spadkowych. Dziedziczy więc zarówno całość aktywów w postaci majątku i pasywów, a więc zobowiązań spadkodawcy.
W związku z przyjęciem spadku wprost, spadkobierca odpowiada za wszystkie długi spadkowe całym swoim majątkiem, także prywatnym. Oznacza to, że nawet jeśli długi spadkodawcy przekraczają wartość spadku, który przypadł spadkobiercy, jest on zobowiązany do ich spłaty w całości.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
O ile przyjęcie proste rodzi odpowiedzialność za długi spadkowe całym majątkiem osobistym spadkobiercy, to sytuacja wygląda zupełnie inaczej, jeżeli doszło do przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Spadek przyjmuje się z dobrodziejstwem inwentarza z chwilą złożenia oświadczenia i skutkuje ograniczoną odpowiedzialnością spadkobiercy za długi spadkowe, gdyż spadkobierca odpowiada tylko wartością majątku wchodzącego w skład spadku.
Dług spadkowy ze spisu inwentarza
Spadkobierca, który zaakceptował spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiada za ewentualne długi masy spadkowej tylko do wysokości wartości stanu czynnego spadku, ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Oznacza to, że spadkobierca przyjmujący spadek z dobrodziejstwem inwentarza nie jest zobowiązany do zwrotu długów masy spadkowej na rzecz wierzycieli spadkodawcy w wysokości przewyższającej to, co sam sam otrzymał z tytułu dziedziczenia.
O czym musisz pamiętać przy przyjęciu spadku?
Ograniczenie odpowiedzialności dotyczy jedynie kwoty górnej granicy odpowiedzialności spadkobiercy, który dokonał przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Jeśli spadkobierca przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, ograniczenie odpowiedzialności nie odnosi się tylko do składników majątku spadkowego. Po przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza majątek odziedziczony podlega scaleniu z majątkiem osobistym spadkobiercy. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, ponosi odpowiedzialność z całego swojego osobistego majątku, jedynie z kwotowym ograniczeniem tej odpowiedzialności do sumy odpowiadającej wartości ustalonego spadku.
Inwentarz
Jeśli doszło do przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, konieczne jest sporządzenie wykazu inwentarza lub spisu inwentarza.
Wykaz inwentarza
Wykaz inwentarza jest dokumentem prywatnym. Spadkobierca, który dokonał przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza może wykaz inwentarza sporządzić samodzielnie, na urzędowym formularzu, znajdującym się m.in. na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości oraz:
- złożyć przed notariuszem, który dokumentuje tą czynność w formie protokołu notarialnego i przesyła go do sądu spadku,
- złożyć w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz; ten zaś przesyła go niezwłocznie do sądu sprawy spadkowej,
- złożyć w sądzie spadku,
- sporządzić samodzielnie, na urzędowym formularzu, znajdującym się m.in. na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości.
O fakcie złożenia wykazu inwentarza sąd spadku niezwłocznie ogłasza na swojej stronie internetowej oraz na tablicy ogłoszeń.
Wykaz inwentarza – spadkobierca a odziedziczony majątek
Przy sporządzaniu prywatnego wykazu inwentarza, spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza musi wykazać się należytą starannością. W wykazie inwentarza ujawnia się w nim przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku. W razie ujawnienia po jego złożeniu innych przedmiotów lub długów, składający ma obowiązek uzupełnienia wykazu.
Spadkobierca, który złożył wykaz inwentarza spłaca długi spadkowe zgodnie ze złożonym wykazem. Nie może jednak zasłaniać się brakiem znajomości wykazu inwentarza złożonego przez innego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.
Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku. Dotyczy to także przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnego uwzględnienia w wykazie inwentarza lub podanie do spisu inwentarza nieistniejących długów.
Sporządzenie wykazu inwentarza i złożenie go w sądzie jest bezpłatne. W przypadku, gdy składany jest przed notariuszem – maksymalna stawka opłaty notarialnej za sporządzenie protokołu wynosi 200 zł netto + podatek VAT.
Spis inwentarza
Spis inwentarza jest z kolei dokumentem urzędowym. Jest on sporządzany przez komornika sądowego w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, na podstawie postanowienia sądu o sporządzeniu spisu inwentarza. Następuje to, na wniosek tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcy testamentu. Wnioskodawcą może być też wierzyciel mający pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy. Wniosek może również zostać złożony bezpośrednio komornikowi, który niezwłocznie zawiadamia o tym sąd spadku, a ten następnie wydaje postanowienie w przedmiocie spisu inwentarza.
Na postanowienie w przedmiocie sporządzenia spisu inwentarza przysługuje zażalenie.
Spis inwentarza podlega ogłoszeniu, tak jak wykaz inwentarza oraz zawiera te same dane.
Wartość przedmiotów należących do dóbr spadkowych i przedmiotów zapisów windykacyjnych komornik ustala według stanu i cen z chwili otwarcia spadku. Natomiast wysokość zobowiązań spadkowych – według stanu z chwili, gdy spadek został otwarty.
Koszty sporządzenia spisu inwentarza nie są wielkie. Koszty spisu inwentarza to opłata sądowa od wniosku o sporządzenie spisu inwentarza wynosi 100 zł. Stała opłata u komornika to 400 zł.t
