Jak obliczyć wysokość zachowku?
Wysokość zachowku, czyli kwota pieniężna, która przysługuje osobie posiadającej prawo do zachowku to zwykle ½ przysługującego jej wartości udziału spadkowego.
Wiem, że to nie brzmi zbyt zrozumiale, ale nie przejmuj się. W tym artykule wyjaśnię Ci, co to dokładnie oznacza, a także jakie są wyjątki od tej zasady. Podpowiem Ci też jak obliczyć wysokość zachowku, którego możesz się domagać lub, tego który będziesz musiał zapłacić.
Jeśli pierwszy raz spotykasz się z pojęciem zachowku, albo chciałbyś sobie odpowiednio ułożyć informacje, które już masz, zachęcam Cię do lektury tego artykułu – Co to jest zachowek
Pamiętaj o tym, że zachowek należy się co do zasady zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy jeśli byliby powołani do spadku. Więcej na ten temat napisałem w artykule: Komu należy się zachowek. Innym osobom z rodziny zachowek nie przysługuje.
Starając się określić wysokość zachowku musisz w pierwszej kolejności ustalić tzw. udział spadkowy przypadający na rzecz osoby, która tego zachowku się domaga. Chodzi o udział przy dziedziczeniu ustawowym (czyli wówczas, kiedy zmarły nie sporządził testamentu). Ten udział określasz w ułamku majątku spadkowego – np. 1/2, 1/3, 1/6 itd.
Ustalając wysokość zachowku zawsze musisz najpierw określić wartość tego udziału przy dziedziczeniu ustawowym. Bez względu na to, czy w Twoim przypadku spadkobierca zostawił testament, czy nie. Nawet jeśli testament istnieje, to nie będzie to udział rzeczywisty, tylko hipotetyczny. Czyli taki, jaki przysługiwałby uprawnionemu do zachowku wtedy, kiedy nie byłoby testamentu. Z reguły chodzi właśnie o taki hipotetyczny udział.
Jak to ustalić? Wystarczy przeczytać mój artykuł o dziedziczeniu ustawowym. Tam opisałem kiedy, kto i w jakim udziale dziedziczy – Dziedziczenie ustawowe.
Krótki przykład:
W przypadku, kiedy spadkodawca miał małżonka i dwójkę dzieci, to przy dziedziczeniu ustawowym każde z nich powinno otrzymać udział spadkowy w wysokości 1/3. Pod ten ułamek musisz podstawić określoną wartość pieniężną i na tej podstawie ustalisz wysokość zachowku do zapłaty.
Załóżmy, że wartość całego spadku to 900 000 PLN (słownie: dziewięćset tysięcy złotych). Wartość udziału spadkowego przypadającego na każdego spadkobiercę, to 300 000 PLN (słownie: trzysta tysięcy złotych). Skoro wysokość zachowku to 1/2 wartości udziału spadkowego, to w tym konkretnym przykładzie wysokość roszczenia o zachowek wynosi 150 000 PLN (1/2 z 300 000).
Jak widzisz, wysokość zachowku nie jest jednoznaczna z wartością majątku spadkowego, jaki odziedziczyłby uprawniony do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym. Ma on prawo jedynie dla określonej części tego majątku, a ściśle mówiąc do kwoty pieniężnej o wartości określonej części majątku spadkowego.
Wartość zachowku zależy od kilku czynników m.in. od ilości osób, które mogą domagać się zachowku, ale także wartości dokonanych za życia przez spadkodawcę darowizn, treści testamentu, a także sytuacji osobistej uprawnionych do zachowku. Po tym samym spadkodawcy każda z osób uprawnionych może uzyskać zachowek w innej wysokości.
Obliczanie wysokości zachowku – ciąg dalszy
Mam nadzieję, że na chwilę obecną wszystko wydaje się zrozumiałe, bo pora na kolejny krok.
Musisz wiedzieć, że przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Jeżeli nie jesteś pewien, czy dokładnie wiesz, co oznaczają te określenia przeczytaj poniżej wskazane artykuły. Dzięki temu ustalisz, czy w Twoim konkretnym przypadku, ta zasada znajdzie zastosowanie.
Przeczytaj:
- Co to jest wydziedziczenie
- Przyjęcie lub odrzucenie spadku
- Niegodność dziedziczenia
- Zrzeczenie się dziedziczenia
- Substrat zachowku
Zwróć szczególną uwagę na sytuację, kiedy osoba wydziedziczona, niegodna dziedziczenia, lub ta, która odrzuciła spadek lub zrzekła się dziedziczenia ma dzieci, bo w niektórych przypadkach one wchodzą w jej miejsce jako dalsi spadkobiercy.
Kolejny krótki przykład:
Spadkodawca miał małżonkę oraz dwójkę dzieci (syna i córkę – bezdzietnych). Na podstawie testamentu w całości do spadku została powołana małżonka spadkodawcy, zaś córka odrzuciła spadek.
Obliczenie zachowku należnego na rzecz pominiętego w testamencie syna spadkodawczyni należy zacząć od ustalenia udziału, jaki przysługiwałby mu w spadku w przypadku dziedziczenia ustawowego. Ponieważ córka odrzuciła spadek, syn dziedziczyłby łącznie z matką po ½.
To jednak nie wystarczy. Mimo, że córka spadkodawcy odrzuciła spadek, to wówczas – zgodnie z powyżej wskazaną regułą – należy ją uwzględnić na potrzeby obliczenia zachowku, zatem udział spadkowy syna spadkodawcy będący punktem wyjścia do dalszych obliczeń zachowku wynosi 1/3 spadku.
Darowizny od spadkodawcy, które dolicza się do spadku.
Czy darowizny dokonane przez spadkodawcę mają znaczenie przy ustalaniu wysokości roszczenia o zachowek? Zdecydowanie tak!
Pamiętam, że kiedy na studiach poznawałem nowy przepis prawa, to zawsze zastanawiałem się jak można go obejść, jak sprawić, żeby go „oszukać”. Wydawało mi się wtedy, że praca adwokata polega głównie na wyszukiwaniu „kruczków prawnych” i obchodzeniu przepisów.
Bardzo się wówczas myliłem, jednak takie podejście spowodowało, że dosyć szybko odnajdowałem połączenia pomiędzy przepisami znajdującymi się w wielu miejscach kodeksu i mogłem w pełni je zrozumieć.
Przy nauce reguł dotyczących zachowku od razu doszedłem do przekonania (błędnego!), że jeśli spadkodawca tuż przed śmiercią przekaże cały swój majątek w drodze umowy darowizny, to przepisy o zachowku nie będą miały zastosowania. Opowiadam Ci tę historię, żebyś dobrze sobie zapamiętał, że to błąd. Obchodzenie przepisów o zachowku w taki sposób jest niemal zawsze całkowicie nieskuteczne (niemal zawsze, bo są pewne sposoby, żeby to obejść, ale jest to nieco bardziej skomplikowane).
Dzieje się tak, bo do wartości spadku, którą potem dzielisz w zależności od wartości udziału spadkowego przypadającego na rzecz osoby, która ma prawo do zachowku, musisz doliczyć darowizny, które spadkodawca dokonał za życia. Co to znaczy doliczyć darowizny? Powiększyć o nie wartość spadku (ale tylko rachunkowo).
Zapoznaj się z poniższym przykładem:
Spadkobierca wdowiec z dwójką dzieci zapisuje cały swój majątek (mieszkanie własnościowe warte 300 000 PLN) na rzecz swojej córki. Zatem stosując wszystkie powyższe reguły szybko obliczysz, że syn zmarłego może dochodzić zachowku w kwocie 75 000 PLN (połowa z ½ spadku – jeśli nie wiesz, dlaczego zachowek w tym wypadku ma taką wartość przeczytaj jeszcze raz poprzednie akapity).
A teraz darowizna:
Załóżmy, że 12 lat przed swoją śmiercią spadkodawca tej samej córce przekazał w darowiźnie inne mieszkanie o wartości 200 000 PLN.
W takim wypadku wartość spadku, od którego będziemy liczyć zachowek wyniesie 500 000 PLN (300 000 PLN mieszkanie, które wchodził w skład spadku w dniu jego otwarcia – tj. śmierci spadkodawcy – i wartość mieszkania otrzymanego w ramach doliczanej do spadku darowizny o wartości 200 000 PLN). W takim wypadku udział syna pominiętego w testamencie wyniesie (hipotetycznie – na cele obliczeniowe) 250 000 PLN, a zatem kwota zachowku, jakiego może się domagać to 125 000 PLN.
Zatem doliczanie darowizn może znacznie zmienić wysokość zachowku i nie jest to dobry sposób na jego ominięcie.
Jeśli chcesz poznać lepsze sposoby przeczytaj artykuł: 7 sposobów na to, żeby nie płacić zachowku
A co by było, gdyby to właśnie ten pomięty w testamencie syn otrzymał darowiznę? Wówczas on też musiałby ją zaliczyć na należny mu zachowek.
Na koniec tego etapu warto jeszcze powiedzieć, że są pewne darowizny, których się nie dolicza do spadku. Mowa tutaj o:
- drobnych darowiznach zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (np. zwyczajne prezenty urodzinowe czy świąteczne,
- darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku (czyli od chwili śmierci spadkodawcy) na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
W praktyce najczęściej spotykam się z wątpliwościami Klientów przy rozumieniu znaczenia tego 10 letniego terminu. Uważaj, bo to nie jest tak, że do spadku nie wlicza się wszystkich darowizn dokonanych na 10 lat przed otwarciem spadku ( tj. chwilą śmiercią spadkodawcy). Dotyczy to tylko sytuacji, kiedy darowizna została dokonana na rzecz osoby nie będącej spadkobiercą lub uprawnionej do zachowku (czyli konkubiny, sąsiada, kolegi).
Zatem darowizny uczynione na rzecz spadkobierców oraz osób uprawnionych do zachowku są doliczane do spadku bez względu na upływ tego 10 letniego terminu. Tak naprawdę to właśnie darowizny na rzecz najbliższych osób z rodziny mają największe znaczenie w przypadku przepisów o zachowku, dlatego w większości przypadków, z którymi się spotykam upływ tego 10 letniego terminu niczego nie zmienia.
Wartość spadku powiększona o darowizny to tzw. substrat zachowku.
Więcej na temat doliczania darowizn przeczytasz w artykule Substrat zachowku
Na marginesie warto też zauważyć, że spadkodawca nie może wyłączyć prawa do doliczenia darowizny na mocy testamentu ani umowy darowizny. Bardzo popularny zapis w takich umowach wyłączający przedmiot darowizny z tzw. schedy spadkowej ma zupełnie inne znaczenie. Więcej na ten temat możesz przeczytać w tym artykule: Scheda spadkowa z zachowek.
Na zakończenie chciałem Ci jeszcze podpowiedzieć, że jeśli osoba uprawniona do zachowku jest małoletnia lub całkowicie i trwale niezdolna do pracy, zachowek oblicza się nieco inaczej. O tym wszystkim pisałem w artykule: Kto ma prawo do wyższego zachowku.
Jak obliczyć zachowek – Infografika
