Co to jest dział spadku?
Dział spadku to rodzaj sprawy prowadzonej przed sądem, której celem jest zniesienie wspólności majątku spadkowego i rozdysponowanie pomiędzy każdego ze spadkobierców wchodzących w skład spadku rzeczy lub praw, a także wyrównanie ich wartości poprzez spłaty i dopłaty.
Można też powiedzieć, że dział spadku (sądowy albo umowny dział spadku) to kolejny krok w celu pełnego uregulowania formalności spadkowych.
Pisałem o tym, że w wydając postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku sąd jedyne wskazuje kto jest spadkobiercą, a także z reguły określa jedynie jaki udział w majątku spadkowym przypada na rzecz konkretnych spadkobierców. Udział ten określony jest ułamkiem wskazanym w treści postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku –
„… spadek dziedziczą syn A.D i córka H.Z. po ½ części…”
Ułamek wskazany przez sąd określa część jaką odziedziczył konkretny spadkobierca w całym majątku spadkowym, a nie w konkretnych przedmiotach. Oznacza to, że nawet prawa podzielne nie ulegają podziałowi wg. określonego ułamka. Zatem jeśli w skład spadku wchodziło prawo własności nieruchomości oraz gotówka w kwocie 99 tysięcy PLN, to każdy spadkobierca ma prawo 1/3 całości tego majątku – jest to tzw. wspólność majątku spadkowego.
Więc spadkobierca nie może – bez zgody pozostałych spadkobierców – wypłacić sobie gotówkę w kwocie 33 tysięcy PLN, uznając, że to jest jego część.
Kiedy możemy dokonać działu spadku?
Żeby zadecydować, które z przedmiotów należących do spadku staną się własnością konkretnego spadkobiercy należy przeprowadzić tzw. dział spadku.
Dopiero po dokonaniu działu spadku określone przedmioty stają się wyłączną własnością poszczególnych spadkobierców. Do czasu działu spadku majątek spadkowy stanowi jedną całość, zaś dopiero po przeprowadzeniu działu następuje pomieszanie majątku osobistego spadkobierców z odziedziczonym przez nich majątkiem spadkowym.
Czy dokonanie działu spadku jest obowiązkiem?
Przepis prawa nie nakłada na współspadkobierców obowiązku dokonania działu spadku, ani nie zastrzega w tym zakresie żadnego terminu. Dział spadku może zostać zatem dokonany długo po śmierci spadkodawcy.
Przeczytaj:
Brak dokonania działu spadku będzie skutkować tym, że przedmioty majątkowe należące do spadku będą – nawet pomimo upływu długiego okresu czasu od śmierci spadkodawcy – traktowane jako majątek spadkowy, a przez to zarząd tym majątkiem oraz np. sprzedaż jego określonych składników będzie podlegać pewnym ograniczeniom.
Musisz zdawać sobie sprawę z tego, że mimo wszystko czynnik czasu ma znaczenie. Stan spadku ustala się według chwili otwarcia spadku, jego zaś wartość – według cen z chwili dokonania działu. Oznacza to, że jeżeli w toku sprawy o dział, biegły będzie wyceniał wartość np. nieruchomości, to będzie musiał najpierw ustalić jak ona wyglądała w chwili śmierci spadkodawcy i dopiero potem ustali jaka może być jej cena rynkowa obecnie. Łatwiej to zrobić, gdy od śmierci spadkodawcy minęło kilka miesięcy, bywa trudniej gdy upłynęło kilkadziesiąt lat.
Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku a dział spadku
Nie możesz przystąpić do działu spadku, jeżeli uprzednio sąd nie przeprowadzi postępowania o stwierdzenie nabycia spadku lub nie zostanie sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia. Nie da się tego etapu przeskoczyć.
Jednak ważna informacja dla Ciebie: możesz wnieść o stwierdzenie nabycia spadku oraz o dział spadku łącznie, w jednym piśmie.
Wprawdzie sprawa sądowa i tak będzie miała charakter dwuetapowy, ale organizacyjnie na pewno przyspieszy to kompleksowe załatwianie spraw spadkowych. W pierwszej kolejności są wyda postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, następnie będziecie musieli poczekać na jego uprawomocnienie się. Dopiero gdy postanowienie stanie się prawomocne, będzie można przystąpić do działu majątku spadkowego i wyznaczyć kolejną rozprawę.
Wniosek o dział spadku
Jak się zabrać za sporządzenie wniosku o dział spadku?
We wniosku o sądowy dział spadku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz spis inwentarza. Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu.
W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, w sprawie o dział spadku należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy. Wystarczy wydruk elektronicznej księgi wieczystej, albo akt notarialny, z którego wynika prawo własności spadkodawcy.
Najważniejsze we wniosku o dział spadku jest jednak Twoje stanowisko: w jaki sposób chcesz dokonać działu, jakie przedmioty chcesz przejąć na własność i czy jesteś w stanie dokonać spłat, albo od kogo Ty ich oczekujesz
Twoje stanowisko oraz stanowisko innych spadkobierców nie muszą być rozbieżne. Można wydać postanowienie działowe na podstawie zgodnego wniosku uczestników. Opłata od takiego wniosku będzie o kilkaset złotych niższa. W zależności od tego, czy postępowanie oprócz działu spadku będzie dotyczyło również zniesienia współwłasności oraz czy wniosek będzie zawierał zgodny projekt podziału, opłata może wynosić 1000 zł, 600 zł lub 300 zł.
W braku podstaw do wydania postanowienia działowego na podstawie zgodnego wniosku uczestników, sąd przeprowadza stosunkowo rozbudowane postępowanie, którego przebieg w dużej mierze zależy od składu majątku spadkowego i oczekiwań każdej ze stron.
Jaki sąd rozpoznaje wniosek o dział spadku?
Wniosek o sądowy dział spadku należy złożyć do tzw. sądu spadku. Jest sąd ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zwykłego pobytu w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje wyjątek od tej reguły. Zgodnie z przepisami na żądanie uczestnika działu spadku, zgłoszone nie później niż na pierwszej rozprawie, sąd spadku może przekazać sprawę sądowi rejonowemu, w którego okręgu znajduje się spadek lub jego znaczna część, albo sądowi rejonowemu, w którego okręgu mieszkają wszyscy współspadkobiercy.
Przeczytaj też:
To duże udogodnienie w sytuacji, gdy spadkodawca mieszkał na drugim końcu Polski i spadkobiercy woleliby uniknąć podróży krajoznawczych. To ma znaczenie także dla kosztów postępowania. Warto pamiętać, że w toku postępowania działowego często powstaje potrzeba wyceny nieruchomości, a jeżeli do spadku należy przedsiębiorstwo również konieczne jest oszacowanie jego wartości. Koszt pracy biegłego będzie wyższy, jeżeli będzie zmuszony do kursowania na trasie sąd – miejsce położenia nieruchomości.
Jak wygląda postępowanie sądowe dotyczące działu spadku?
Po wysłuchaniu stanowiska stron, sąd będzie dążył do oszacowania wartości majątku spadkowego i wyważenia interesów poszczególnych uczestników. To nie jest łatwe zadanie, zwłaszcza jeżeli uczestników jest kilkunastu lub kilkudziesięciu i każdy z nich chciałby czegoś innego.
Z proceduralnego punktu widzenia w postępowaniu o dział spadku sąd rozstrzyga także o istnieniu zapisów zwykłych, których przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, jak również o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu posiadania poszczególnych przedmiotów spadkowych, pobranych pożytków i innych przychodów.
To ważne, byś zapamiętał, że sprawa o dział spadku rozstrzygana jest kompleksowo. Sąd będzie tutaj przesądzał o nakładach, o ewentualnym zasiedzeniu, o pożytkach i o wszystkim innym, co ściśle wiąże się z majątkiem.
Warto wspomnieć jeszcze o dwóch rzeczach:
Do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zniesienia współwłasności, co w praktyce powoduje, że przebieg postępowania w jednym i drugim przypadku jest bardzo zbliżony. Dział spadku obejmuje jednak kompleksowo wszystkie prawa majątkowe wchodzące w skład spadku, natomiast zniesienie współwłasności dotyczy jedynie udziałów w konkretnej rzeczy.
Po drugie dobrze wiedzieć, że istnieje coś takiego jak postanowienie wstępne, które sąd wydaje w razie sporu o istnienie uprawnienia do żądania działu spadku, jak również w razie sporu między współspadkobiercami o to, czy pewien przedmiot należy do spadku, czy nie. Postanowienie wstępne nie kończy postępowania, ale rozstrzyga ważne kwestie od których zależy dalszy przebieg sprawy. Pamiętaj jednak, że w niektórych – bardzo wyjątkowych – przypadkach sąd może wydać postanowienie o częściowym dziale spadku.
Gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość…
…musisz liczyć się z tym, że jeśli nie dojdziecie do porozumienia, najprawdopodobniej w spawie zostanie przeprowadzony dowód z opinii biegłego, który zależnie od Waszych żądań i okoliczności wyceni wartość nieruchomości, albo zaproponuje sposób jej podziału.
Możecie tego uniknąć, jeżeli spróbujecie porozumieć się co do sposobu działu spadku poza salą sądową.
Czy możliwe jest sporządzenie umowy o dział spadku?
Nic nie stoi na przeszkodzie, by zamiast sądowego działu spadku zawrzeć umowę o dokonanie działu spadku. Umowny dział spadku może dotyczyć całego spadku, albo zostać ograniczony tylko do niektórych składników majątku spadkowego. Teoretycznie w również przed sądem można przeprowadzić tzw. częściowy dział spadku, ale jest to znacznie trudniejsze, niż w ramach ugody pomiędzy spadkobiercami.
Teoretycznie umowa o dział spadku może być sporządzona w dowolnej formie. W praktyce jednak strony częściej decydują się na dokonanie działu w formie aktu notarialnego. Czasami jest to konieczność. Jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość należy dochować właśnie takiej formy, by czynność prawna była ważna. Podobnie sytuacja wygląda, gdy w skład spadku wchodzi przedsiębiorstwo objęte zarządem sukcesyjnym.
Więcej na ten temat przeczytasz tutaj:
Dział spadku dla zaawansowanych – czyli problemy, o których trudno znaleźć informacje w internecie.
Prowadząc sprawę po podział majątku spadkowego (tj. o dział spadku) możesz trafić na pewne problematyczne kwestie. Tak naprawdę tylko najbardziej doświadczeni doradcy zdają sobie sprawę z ich istnienia. W tym miejscu chciałem Ci tylko te kwestie zasygnalizować, a szersze wyjaśnienie zamieściłem w osobnym artykule.
- Czy wiedziałeś o tym, że w na sposób podziału majątku spadkowego mają wpływ darowizny otrzymane od spadkodawcy? W nie których przypadkach osoba, która taką darowiznę otrzymała za jego życia, może być zupełnie wyłączona z możliwości uczestniczenia w podziale majątku spadkowego mimo, że postanowienie o stwierdzenie nabycia spadku lub akt poświadczenia dziedziczenia ustalił udział tej osoby w majątku spadkowym. Więcej na ten temat przeczytasz tutaj: Scheda spadkowa
- Wiesz, że jeśli zbyt długo zwlekasz z podziałem majątku po śmierci spadkodawcy, to Twój przeciwnik może bronić się podnosząc zarzut zasiedzenia nieruchomości wchodzącej w skład spadku. A może sam możesz bronić się w ten sp0sób? Tutaj wyjaśnię Ci, jak można to zrobić – Zasiedzenie nieruchomości wchodzącej w skład spadku.
- Zastanawiałeś się czasem, czym ryzykujesz, kiedy Twój współspadkobierca (Twój przeciwnik w sprawie o dział spadku) ma długi? Wiedziałeś, że możesz stracić przez to prawie cały spadek? Poczytaj tutaj: Dział spadku, a skarga pauliańska.
- Czy dokonując działu spadku można podzielić długi spadkowe? Nie za bardzo …. Dział spadku, a długi spadkowe
