Z reguły jest tak, że zanim jeszcze spadkobiercy zaczną załatwiać jakiekolwiek formalności związane ze spadkiem, fizycznie przejmują składniki majątku spadkowego (samochód, mieszkanie itp.). Nie ma w tym nic złego. Spadkobiercy stają się właścicielami (współwłaścicielami) przedmiotów wchodzących w skład spadku z chwilą otwarcia spadku – dniem śmierci spadkodawcy.
Najlepiej jeśli towarzyszą temu wzajemne ustalenia co do zasad korzystania ze spadku i rozliczania pożytków (np. czynszu najmu odziedziczonego mieszkania) i ciężarów (kosztów utrzymania, rachunków, ubezpieczenia itp.).
Bezumowne korzystanie z nieruchomości wchodzącej w skład spadku przez jednego ze spadkobierców
Często jednak spotykam się z sytuacją przeciwną – tzn. brakiem jakichkolwiek ustaleń i samowolą ze strony poszczególnych spadkobierców.
Jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania sądowego o stwierdzenie nabycia spadku jeden ze spadkobierców korzysta z mieszkania bez udziału pozostałych współwłaścicieli.
Z reguły chodzi tutaj o jakąś nieruchomość spadkową (dom lub mieszkanie), które przejmuje jeden spośród spadkobierców, który z reguły zamieszkiwał tam razem ze spadkodawcą.
Zdarzają się także sytuacje skrajne, w których najgorsze nie jest to, że spadkobierca korzysta z mieszkania, ale że przy tym nie płaci rachunków dotyczących wspólnej nieruchomości, przez co powoduje nawarstwianie się długów spadkowych.
Co robić, gdy jeden ze spadkobierców korzysta z mieszkania i nie zamierza respektować uprawnień pozostałych współwłaścicieli?
Wynagrodzenie za korzystanie ze spadku ponad udział
Czy pozostali spadkobiercy mają coś do powiedzenia w takiej sytuacji?
Możliwości jest wiele. Jeśli współspadkobiercy pozbawili Cię dostępu do spadku możesz np.
- żądać udostępnienia Ci odziedziczonego mieszkania lub domu.
- możesz domagać się wynagrodzenia/odszkodowania od spadkobierców, którzy bezprawnie przejęli przedmiot lub nieruchomość wchodzącą w skład spadku.
W wielu przypadkach właśnie żądanie finansowe jest optymalne. Praktyczne znaczenie możliwości zamieszkania np. w jednym pokoju w odziedziczonym mieszkaniu może być mniejsze, niż prawo do żądania choćby kilkuset złotych miesięcznie.
Kiedy można żądać wynagrodzenia z korzystanie ze spadku?
Takiego wynagrodzenia możesz żądać w osobnym procesie wytoczonym przed podziałem majątku spadkowego, albo w sądowym dziale spadku.
Nie wystarczy wykazanie, że z danego przedmiotu spadkowego korzystają wyłącznie inni spadkobiercy lub nawet jeden spadkobierca. Musisz także udowodnić, że odmówiono Ci dostępu do niego.
Jak to zrobić?
Najlepiej pisemnie zażądać np. wydania kluczy do lokalu lub domu i wyznaczyć odpowiedni termin. Dowód nadania takiego pisma do współspadkobierców i brak ich reakcji wystarczy do wykazania, że wbrew swojej woli zostałeś pozbawiony dostępu do majątku spadkowego.
W toku sprawy o zapłatę wynagrodzenia sąd będzie badał, czy pozostali współspadkobiercy mogli znać Twoje prawa do spadku. Jeśli w spór zaangażowana jest najbliższa rodzina lub osoby spokrewnione, które wchodzą w zakres spadkobierców ustawowych, nie powinno być w tym zakresie żadnych wątpliwości. Jeśli natomiast Twoje prawa do spadku wynikają np. z testamentu, warto przedstawić jego kserokopię wraz z pisemnym wezwaniem, o którym pisałem wyżej.
Jak określić wysokość wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy ponad udział?
Masz prawo żądać wynagrodzenia według stawek rynkowych z uwzględnieniem wielkości udziałów w spadku, które Ci przysługują. Ponieważ najczęściej z takim żądaniem mamy do czynienia w przypadku nieruchomości podstawą określenia jego wysokości może być prawdopodobny czynsz najmu możliwy do uzyskania za najem części należnej Ci części w spadku.
Pomocniczo można też kierować się kosztami, które Ty poniosłeś z tego względu, że nie mogłeś zamieszkać w danej nieruchomości. Np. czynsz najmu pokoju lub kawalerki, w której zamieszkałeś dlatego, że pozostali spadkobiercy pozbawili Cię dostępu do odziedziczonego mieszkania.
W toku sprawy sądowej najlepiej na okoliczność ustalenia tej kwoty powołać biegłego sądowego.
Dopuszczenie pozostałych spadkobierców do współposiadania mieszkania spadkodawcy
Należy wskazać, że procedura dopuszczenia do współposiadania przebiega inaczej w zależności od etapu postępowania sądowego, na jakim znajduje się realizacja formalności spadkowych.
W toku sprawy o stwierdzenie nabycia spadku, można żądać dostępu do wspólnej nieruchomości w trybie postępowania zabezpieczającego. Problem w tym, że warunkiem uwzględnienia tego wniosku, jest uprawdopodobnienie, istnieje zagrożenie naruszenia mieszkania czy nieruchomości, zwłaszcza przez usunięcie, uszkodzenie, zniszczenie lub nieusprawiedliwione rozporządzenie.
Zwykle jednak taka sytuacja nie zachodzi, bo kiedy jeden spadkobierca korzysta z mieszkania, to zazwyczaj utrzymuje je w należytym stanie, a to wyklucza udzielenie zabezpieczenia.
Na tym etapie wiele osób decyduje się po prostu na sprzedaż udziału w spadku, ewentualnie wstrzymuje się z dalszymi działaniami do czasu działu spadku.
Uzyskanie dostępu do mieszkania w sprawie o dział spadku
Na tym etapie problemem jest to, że jeśli jeden ze spadkobierców korzysta z mieszkania od chwili otwarcia spadku (śmierci spadkodawcy), to w oczach sądu jest naturalnym kandydatem do tego, żeby otrzymać to mieszkanie na własność. Sąd zwykle stara się zachować status quo, czyli pozostawić zasady korzystania z mieszkania w dotychczasowym zakresie.
Oczywiście, jednocześnie sąd przyzna dla pozostałych współwłaścicieli odpowiednie spłaty. O ile na wcześniejszym etapie postępowania pojawiło się ze strony pozostałych spadkobierców żądanie pisemne o dopuszczenie do posiadania mieszkania z jednoczesnym zagrożeniem dochodzenia odszkodowania, w sprawie o dział spadku, można to odszkodowanie otrzymać.
Kto pokrywa koszty utrzymania mieszkania w czasie sprawy sądowej?
W przypadku gdy jeden ze spadkobierców korzysta z mieszkania i jednocześnie odmawia go innym spadkobiercom, wówczas to on ponosi wszelkie koszty mediów. Często sąd obciąża go w całości kosztami utrzymania nieruchomości, ale zdarzają się wyroki, w których koszty stałe, jak czynsze, opłaty administracyjne, podatki rozkładane są pomiędzy wszystkich spadkobierców.