Zrzeczenie dziedziczenia – to nie to samo, co zrzeczenie się spadku czy jego odrzucenie

Zrzeczenie się dziedziczenia jest rodzajem umowy, która zostaje zawarta jeszcze za życia spadkodawcy i pozwala na kształtowanie zasad dziedziczenia po nim. Poza testamentem jest to jedyny sposób na bezpośrednią zmianę zasad dziedziczenia ustawowego.

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia musi być zawarta w obecności notariusza w formie aktu notarialnego. Zawierają ją przyszły spadkodawca z przyszłym spadkobiercą należącym do kręgu spadkobierców ustawowych (patrz: Dziedziczenie ustawowe).

Pamiętaj, że podpisanie takiej umowy w zwykłej formie pisemnej lub też jako jednostronnego oświadczenia spadkobiercy nie będzie powodować żadnych skutków prawnych. Zaznaczam to, bo często spotykam się z tym, że Klienci pokazują mi takie oświadczenie spisane pismem ręcznym, w którym np. siostra Klienta „zrzeka się spadku po ojcu”. Niestety takie oświadczenie jest niewiele warte.

Zrzeczenie się dziedziczenia, a odrzucenie spadku i „zrzeczenie spadku”.

Bardzo często moi Klienci mylą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia spadku z czynnością, która nazywa się odrzuceniem spadku lub też przekazaniem go bez żadnych spłat na pozostałych współspadkobierców (określane czasem jako zrzeczenie się spadku).

Tak naprawdę to całkowicie różne instytucje, które mają – wbrew podobnym nazwom – zupełnie inne cele.

Odrzucenie spadku następuje poprzez oświadczenie złożone w sądzie spadku lub u notariusza w terminie 6 miesięcy, od dnia, w którym uprawniony do spadku dowiedział się o powołaniu do spadku (czyli najczęściej od dnia śmierci spadkodawcy).

Jak widzisz spadek możesz odrzucić tylko w określonym terminie i to w określony sposób (u notariusza lub w sądzie). Jeśli trafiłeś na ten artykuł szukając informacji o odrzuceniu spadku po śmierci spadkodawcy przeczytaj ten tekst: Przyjęcie i odrzucenie spadku.

Warto żebyś wiedział, że jeśli odrzuciłeś spadek, to na Twoje miejsce – jako spadkobiercy – z reguły wejdą Twoje dzieci. Sprawa wygląda nieco inaczej w przypadku umowy o zrzeczenie dziedziczenia.

Z kolei „zrzeczenie się spadku” to określenie, które jest bardzo często stosowane w sytuacji, kiedy ktoś przyjął spadek, a następnie – w ramach działu spadku (czyli podziału majątku spadkowego pomiędzy spadkobierców) przekazał swój udział (np. w nieruchomości, mieszkaniu czy gospodarstwie rolnym) na rzecz pozostałych spadkobierców bez żadnych spłat. To też zupełnie inna sytuacja, niż umowa o zrzeczenie dziedziczenia, o którym mowa w tym artykule.

Zwróć uwagę, że zarówno odrzucenie spadku jak i „zrzeczenie się spadku” ma miejsce już po śmierci spadkodawcy. Są to działania, które możesz podejmować w celu zadysponowania spadkiem, który Ci przysługuje.

Tymczasem umowę o zrzeczenie się dziedziczenia zawiera się za życia spadkodawcy, a także ze spadkodawcą, czyli zanim jeszcze dojdzie do dziedziczenia. Dlatego taka umowa jest z reguły wykorzystywana w ramach planowania spadkowego, czyli zasad zadysponowania majątkiem spadkodawcy przez samego spadkodawcę po jego śmierci.

Więcej na ten temat: Planowanie spadkowe

Kiedy w praktyce warto stosować umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia?

Wyobraź sobie taki przykład:

Jedno z dzieci otrzymuje od ojca (spadkodawcy) za jego życia wartościową nieruchomość w darowiźnie, ale jednocześnie podpisuje ze nim umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia. Dzięki temu spadkodawca zabezpieczenia jedno ze swoich dzieci (przekazuje mu darowiznę) i jednocześnie wyklucza możliwość sporu sądowego pomiędzy dziećmi co do pozostałej części spadku. Cała reszta spadku będzie należeć się drugiemu dziecku, bez ryzyka wystąpienia przez obdarowanego o zachowek czy o dział spadku.

Będzie to szczególnie istotne jeśli w skład spadku wchodzi np. przedsiębiorstwo, bo ewentualny spór sądowy pomiędzy uprawnionymi spadkobiercami w praktyce zawsze będzie powodował wielkie trudności w jego funkcjonowaniu, często skutkujące nawet bankructwem.

Pamiętaj: Testamentem będzie Ci bardzo ciężko uzyskać taki skutek, ponieważ zazwyczaj pozostają roszczenia o zapłatę zachowku.

Skutek umowy o zrzeczenie się dziedziczenia

Jak działa umowa o zrzeczenie się dziedziczenia? Jej najważniejszym skutkiem jest to, że  wyłącza ona od dziedziczenia spadkobiercę będącego stroną tej umowy. Taką osobę traktuje się tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku (zmarła przed spadkodawcą). Już nie jest spadkobiercą, więc nie będzie jej przysługiwać jakiekolwiek roszczenie do spadku, ani prawo do zachowku.

Dotyczy to tylko dziedziczenia ustawowego. Jeśli zatem po zawarciu umowy spadkodawca sporządza testament, w którym powołuje do spadku osobę zrzekającą się dziedziczenia, to nabywa ona spadek jako spadkobierca testamentowy.

Uwaga: Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia wyłącza do dziedziczenia także zstępnych zrzekającego się spadkobiercy (dzieci, wnuki itd.). Można ten skutek wyłączyć, ale trzeba zawrzeć w umowie odpowiednie postanowienie.

Dopóki spadkodawca żyje istnieje możliwość „cofnięcia” umowy o zrzeczenie się dziedziczenia lub – mówiąc bardziej fachowo – rozwiązania czy też uchylenia takiej umowy.

Będzie to jednak wymagać podpisania kolejnej umowy również w formie aktu notarialnego, w której strony uchylają poprzednio zawartą umowę. Rozwiązanie takiej umowy w formie pisemnej lub ustnej będzie bezskuteczne i sąd w sprawie spadkowej nie będzie brał tego pod uwagę.

Zrzeczenie się dziedziczenia a zachowek

Wyeliminowanie w całości osoby z kręgu spadkobierców ustawowych jest trudnym zdaniem. Nawet powołanie do spadku innych osób na mocy testamentu nie wyłącza przecież roszczenia o zachowek. Dopiero wydziedziczenie daje taką możliwość, jednak żeby było ono skuteczne muszą zachodzić odpowiednie warunki.

Przeczytaj więcej:

• Zachowek – podstawowe informacje
• Wydziedziczenie

Tymczasem zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia skutecznie pozbawia spadkobiercy prawa do zachowku. Problematyczne może być to, że na podpisanie umowy muszą wyrazić zgodę obie strony. Jednak spadkodawca może wpłynąć na decyzję spadkobiercy przekazując mu „w zamian” określoną część majątku w drodze darowizny. Dzięki temu ma większy wpływ na to, jak zostanie podzielony jego majątek po jego śmierci.

Przykład:

Spadkodawca w testamencie zapisał cały swój majątek na rzecz jednego ze swoich synów. Z drugim podpisał umowę o zrzeczenie się dziedziczenia i jednocześnie przekazał mu w darowiźnie jedną ze swoich nieruchomości. Dzięki temu syn, który zrzekł się dziedziczenia nie będzie mógł wystąpić o zachowek do brata, który został powołany do spadku w testamencie.\

W związku z tym, że umowę o zrzeczenia się dziedziczenia można zawrzeć z zastrzeżeniem warunku, nie będzie żadnego problemu z zabezpieczeniem wykonania właśnie takiej transakcji. Strony powinny podpisać umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, która wejdzie w życie dopiero pod warunkiem przekazania przez spadkodawcę określonej darowizny.

Co więcej umowę o zrzeczenie się dziedziczenia można też zawrzeć z zastrzeżeniem terminu, czyli np. postanowić, że będzie obowiązywała tylko przez określony czas.

A czy można w umowie zrzec się tylko prawa do zachowku? Więcej na ten temat: Zrzeczenie się zachowku