Zrzeczenie dziedziczenia – to nie to samo, co zrzeczenie się spadku czy jego odrzucenie
Zrzeczenie się dziedziczenia jest rodzajem umowy, która zostaje zawarta jeszcze za życia spadkodawcy i pozwala na kształtowanie zasad dziedziczenia po nim. Poza testamentem jest to jedyny sposób na bezpośrednią zmianę zasad dziedziczenia ustawowego.
Jak przebiega zrzeczenie się dziedziczenia na podstawie umowy?
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia musi być zawarta w obecności notariusza w formie aktu notarialnego. Zawierają ją przyszły spadkodawca z przyszłym spadkobiercą należącym do kręgu spadkobierców ustawowych (patrz: Dziedziczenie ustawowe).
Pamiętaj, że podpisanie takiej umowy w zwykłej formie pisemnej lub też jako jednostronnego oświadczenia spadkobiercy nie będzie powodować żadnych skutków prawnych. Zaznaczam to, bo często spotykam się z tym, że Klienci pokazują mi takie oświadczenie spisane pismem ręcznym, w którym np. siostra Klienta „zrzeka się spadku po ojcu”. Niestety, z chwilą śmierci spadkodawcy, takie oświadczenie jest niewiele warte.
Zrzeczenie się dziedziczenia, a odrzucenie spadku i „zrzeczenie spadku”
Bardzo często moi Klienci mylą umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia spadku z czynnością, która nazywa się odrzuceniem spadku lub też przekazaniem go bez żadnych spłat na pozostałych współspadkobierców (określane czasem jako zrzeczenie się spadku).
Tak naprawdę to całkowicie różne instytucje, które mają – wbrew podobnym nazwom – zupełnie inne cele, o czym jako przyszły spadkobierca powinieneś wiedzieć.
Skutki odrzucenia spadku
Odrzucenie spadku następuje poprzez oświadczenie złożone w sądzie spadku lub u notariusza w terminie 6 miesięcy, od dnia, w którym uprawniony do spadku dowiedział się o powołaniu do spadku (czyli najczęściej od dnia śmierci spadkodawcy, kiedy został wystawiony akt zgonu spadkodawcy).
Przyjąć czy odrzucić spadek?
Jak widzisz odrzucenie spadku jest możliwe tylko w określonym terminie i to w określony sposób (u notariusza lub w sądzie). Jeśli trafiłeś na ten artykuł szukając informacji o odrzuceniu spadku po śmierci spadkodawcy przeczytaj ten tekst: Przyjęcie i odrzucenie spadku.
Dowiesz się z niego, jak odrzucić spadek i jak wygląda proces odrzucenia spadku oraz co powinien zrobić spadkobierca po śmierci spadkodawcy.
O odrzuceniu spadku w imieniu dziecka
Warto żebyś wiedział, że jeśli dokonałeś odrzucenia spadku, to na Twoje miejsce – jako spadkobiercy – z reguły wejdą Twoje dzieci. Sprawa wygląda nieco inaczej w przypadku umowy o zrzeczenie dziedziczenia.
Wniosek o odrzuceniu spadku w imieniu małoletniego należy złożyć do wydziału rodzinnego sądu rejonowego. Sprawy tego rodzaju zawsze odbywają się na salach sądowych. Aby dowiedzieć się więcej, przeczytaj: Odrzucenie spadku w imieniu małoletniego.
W przypadku zrzeczenia się spadku, przyszły spadkobierca…
Z kolei „zrzeczenie się spadku” to określenie, które jest bardzo często stosowane w sytuacji, kiedy ktoś przyjął spadek, a następnie – w ramach działu spadku (czyli podziału majątku spadkowego pomiędzy spadkobierców) przekazał swój udział (na przykład w nieruchomości, mieszkaniu czy gospodarstwie rolnym) na rzecz pozostałych spadkobierców bez żadnych spłat. To też zupełnie inna sytuacja, niż umowa zrzeczenia się dziedziczenia, o którym mowa w tym artykule.
Umowa zrzeczenia się spadku – kiedy?
Zwróć uwagę, że zarówno odrzucenie spadku jak i „zrzeczenie się spadku” ma miejsce już po śmierci spadkodawcy. Są to działania, które możesz podejmować w celu zadysponowania spadkiem, który Ci przysługuje z dobrodziejstwem inwentarza.
Podpisanie umowy – zawsze za życia spadkodawcy!
Tymczasem umowę o zrzeczenie się dziedziczenia zawiera się za życia spadkodawcy, a także ze spadkodawcą, czyli zanim jeszcze dojdzie do dziedziczenia. Dlatego taka umowa jest z reguły wykorzystywana w ramach planowania spadkowego, czyli zasad zadysponowania majątkiem spadkodawcy przez samego spadkodawcę po jego śmierci. Absolutnie nie może zostać spisana po zgonie spadkodawcy.
Więcej na ten temat: Planowanie spadkowe
Kiedy w praktyce warto stosować umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia?
Wyobraź sobie taki przykład:
Jedno z dzieci otrzymuje od ojca (spadkodawcy) za jego życia wartościową nieruchomość w darowiźnie, ale jednocześnie podpisuje ze nim umowę o zrzeczeniu się dziedziczenia. Nie chodzi o odrzucenie spadku! Dzięki temu spadkodawca zabezpieczenia jedno ze swoich dzieci (przekazuje mu darowiznę) i jednocześnie wyklucza możliwość sporu sądowego pomiędzy dziećmi co do pozostałej części spadku. Cała reszta spadku będzie należeć się drugiemu dziecku, bez ryzyka wystąpienia przez obdarowanego o zachowek czy o dział spadku.
W chwili otwarcia spadku…
Będzie to szczególnie istotne jeśli w skład spadku wchodzi np. przedsiębiorstwo, bo ewentualny spór sądowy w momencie otwarcia spadku pomiędzy uprawnionymi spadkobiercami w praktyce zawsze będzie powodował wielkie trudności w jego funkcjonowaniu, często skutkujące nawet bankructwem.
A może zapis testamentowy?
Pamiętaj: Testamentem będzie Ci bardzo ciężko uzyskać taki skutek, ponieważ zazwyczaj pozostają roszczenia o zapłatę zachowku.
Skutek zawarcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia
Jak działa umowa zrzeczenia się dziedziczenia? Jej najważniejszym skutkiem jest to, że wyłącza ona od dziedziczenia spadkobiercę będącego stroną tej umowy. Takiego członka rodziny traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (zmarł przed spadkodawcą).
Już nie jest spadkobiercą, więc nie będzie mu przysługiwać jakiekolwiek roszczenie do spadku (niemożliwe będzie zarówno przyjęcie spadku, jak i odrzucenie spadku), ani prawo do zachowku.
Dotyczy to tylko dziedziczenia ustawowego. Jeśli zatem po zawarciu umowy spadkodawca sporządza testament, w którym powołuje do spadku osobę zrzekającą się dziedziczenia, to nabywa ona spadek jako spadkobierca testamentowy.
Pamiętaj zatem, że skutki prawne takiej umowy nie dotyczą dziedziczenia testamentowego.
Na czym polega zrzeczenie się dziedziczenia i jak należy złożyć wniosek?
Uwaga: Umowa zrzeczenia się dziedziczenia włącza do dziedziczenia także zstępnych zrzekającego się spadkobiercy (jego dzieci, wnuki itd.). Można ten skutek wyłączyć, ale trzeba zawrzeć w umowie odpowiednie postanowienie, co jest bardzo istotną kwestią
Dopóki spadkodawca żyje istnieje możliwość „cofnięcia” umowy o zrzeczenie się dziedziczenia lub – mówiąc bardziej fachowo – rozwiązania czy też uchylenia takiej umowy.
Będzie to jednak wymagać podpisania kolejnej umowy również w formie aktu notarialnego, w której strony uchylają poprzednio zawartą umowę. Rozwiązanie takiej umowy w formie pisemnej lub ustnej będzie bezskuteczne i sąd w sprawie spadkowej nie będzie brał tego pod uwagę.
Zrzeczenie się dziedziczenia a zachowek
Wyeliminowanie w całości osoby z kręgu spadkobierców ustawowych jest trudnym zdaniem. Nawet powołanie do spadku innych osób na mocy testamentu nie wyłącza przecież roszczenia o zachowek. Dopiero wydziedziczenie daje taką możliwość, jednak żeby było ono skuteczne muszą zachodzić odpowiednie warunki.
Przeczytaj więcej:
Tymczasem zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia skutecznie pozbawia spadkobiercy prawa do zachowku. Problematyczne może być to, że na podpisanie umowy muszą wyrazić zgodę obie strony. Jednak spadkodawca może wpłynąć na decyzję spadkobiercy przekazując mu „w zamian” określoną część majątku w drodze darowizny. Dzięki temu ma większy wpływ na to, jak zostanie podzielony jego majątek po jego śmierci.
Takie zachowanie nie będzie także nieuczciwe wobec osób takich jak na przykład drugie dziecko spadkodawcy czy inny spadkobierca ustawowy.
Przykład z życia wzięty…
Spadkodawca w testamencie zapisał cały swój majątek na rzecz jednego ze swoich synów. Z drugim podpisał umowę o zrzeczenie się dziedziczenia i jednocześnie przekazał mu w darowiźnie jedną ze swoich nieruchomości. Dzięki temu syn, który zrzekł się dziedziczenia nie będzie mógł wystąpić o zachowek do brata, który został powołany do przyjęcia spadku na podstawie testamentu.
Podpisanie umowy z przyszłym spadkodawcą
W związku z tym, że umowę o zrzeczenia się dziedziczenia można zawrzeć z zastrzeżeniem warunku, nie będzie żadnego problemu z zabezpieczeniem wykonania właśnie takiej transakcji. Strony powinny podpisać umowę o zrzeczenie się dziedziczenia, która wejdzie w życie dopiero pod warunkiem przekazania przez spadkodawcę określonej darowizny.
Co więcej umowę o zrzeczenie się dziedziczenia można też zawrzeć z zastrzeżeniem daty, czyli np. postanowić, że będzie obowiązywała tylko przez określony czas, w odpowiednim terminie.
A czy można w umowie zrzec się tylko prawa do zachowku? Więcej na ten temat: Zrzeczenie się zachowku.
Długi spadkodawcy a prawo spadkowe
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza wiąże się także z koniecznością dziedziczenia długów po zmarłym od momentu otwarcia spadku. Załóżmy jednak, że już teraz wiesz, że spadkodawca ma znaczne długi. Choć pomagasz mu je spłacać, obawiasz się, że po jego śmierci nie dasz rady samodzielnie uregulować zaległości. Czy możesz podjąć jakąś z czynności prawnych, aby już teraz uregulować sprawy spadkowe i uchronić się przed koniecznością spłacenia długów?
Sposób na uniknięcie długów spadkowych
Owszem. Nie na mocy ustawy, a art. 1048 kodeksu cywilnego, możesz zrzec się dziedziczenia i uniknąć przejęcia długów zmarłego. Inaczej mówiąc, jeśli sporządzisz z osobą, po której będziesz dziedziczyć akt notarialny o zrzeczeniu się dziedziczenia – złożenie oświadczenia umożliwi Ci ochronienie się przed nierzadko wieloletnim spłacaniem nieswoich zobowiązań.
Spadek w postaci długów a odrzucenie spadku
Zastanawiasz się, co się dzieje, jeśli wszyscy spadkobiercy wystąpili o odrzucenie spadku, który jest zadłużony albo żadna z osób dziedziczących nie dożyła otwarcia spadku? Już odpowiadam.
Jeśli mamy do czynienia ze spadkiem w postaci długów, który w ciągu pół roku od momentu zgonu spadkodawcy odrzucili wszyscy możliwi spadkobiercy (w pierwszej kolejności dzieci), wówczas masa spadkowa przypada gminie miejsca zamieszkania osoby zmarłej, a w ostateczności Skarbowi Państwa.
Pomoc notariusza i kancelarii spadkowej
Jak już pisałem wcześniej, należy pamiętać o tym, że nie można samodzielnie złożyć oświadczenia – będzie ono ważne tylko, jeśli spadkobiercy zrzekną się dziedziczenia na podstawie umowy zawartej u notariusza.
Pamiętaj też o tym, że aby złożyć oświadczenie, które będzie prawomocne, obie strony muszą zabrać do notariusza dowód osobisty, którym się wylegitymują.
Jeśli chodzi o osobę starszą, niepewną jak dopełnić wszelkich formalności związanych z tego rodzaju umową, zawsze może się ona udać do specjalisty, który udziela bezpłatnych porad prawnych czy skorzystać z pomocy doświadczonej w sprawach związanych ze spadkami kancelarii.
Najważniejsze pytania i odpowiedzi
Poniżej jeszcze kilka odpowiedzi na pytania klientów w pigułce:
- Czy można zrzec się spadku po rodzicach? Zawsze, dopełniwszy odpowiednich formalności.
- Ile kosztuje umowa zrzeczenia się dziedziczenia? 200 zł netto plus podatek VAT 23%.
- Jak zrzec się spadku za życia? Jedynie umową zawartą w kancelarii notarialnej.
