Zrzeczenie się dziedziczenia jest rodzajem umowy, która już za życia spadkodawcy pozwala mu na uzyskanie wpływu na to, co i komu przypadnie po nim po jego śmierci.
Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia musi być zawarta w obecności notariusza w formie aktu notarialnego. Zawierają ją przyszły spadkodawca z przyszłym spadkobiercą należącym do kręgu spadkobierców ustawowych (patrz: Dziedziczenie ustawowe).
Skutek umowy o zrzeczenie się dziedziczenia
Umowne zrzeczenie się dziedziczenia wyłącza od dziedziczenia spadkobiercę będącego stroną tej umowy. Taką osobę traktuje się tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku (zmarła przed spadkodawcą).
Dotyczy to tylko dziedziczenia ustawowego. Jeśli zatem po zawarciu umowy spadkodawca sporządza testament, w którym powołuje do spadku osobę zrzekającą się dziedziczenia, to nabywa ona spadek jako spadkobierca testamentowy.
Uwaga: Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia wyłącza do dziedziczenia także zstępnych zrzekającego się spadkobiercy (dzieci, wnuki itd.). Dopiero zawarcie w umowie odpowiedniego postanowienia wyłącza ten skutek.
Dopóki spadkodawca żyje istnieje możliwość cofnięcia umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Wymaga to podpisania kolejnej umowy również w formie aktu notarialnego, w której strony uchylają poprzednio zawartą umowy.
Zrzeczenie się dziedziczenia a zachowek
Wyeliminowanie w całości osoby z kręgu spadkobierców ustawowych jest trudnym zdaniem. Nawet powołanie do spadku innych osób na mocy testamentu nie wyłącza przecież roszczenia o zachowek. Dopiero wydziedziczenie daje taką możliwość, jednak żeby było ono skuteczne muszą zachodzić odpowiednie warunki.
Tymczasem zawarcie umowy o zrzeczenie się dziedziczenia skutecznie pozbawia spadkobiercy prawa do zachowku. Problematyczne może być to, że na podpisanie umowy muszą wyrazić zgodę obie strony. Jednak spadkodawca może wpłynąć na decyzję spadkobiercy przekazując mu „w zamian” określoną część majątku w drodze darowizny. Dzięki temu ma większy wpływ na to, jak zostanie podzielony jego majątek po jego śmierci.
Przykład:
Spadkodawca w testamencie zapisał cały swój majątek na rzecz jednego ze swoich synów. Z drugim podpisał umowę o zrzeczenie się dziedziczenia i jednocześnie przekazał mu w darowiźnie jedną ze swoich nieruchomości. Dzięki temu syn, który zrzekł się dziedziczenia nie będzie mógł wystąpić o zachowek do brata, który został powołany do spadku w testamencie.
Zrzeczenie się dziedziczenia a odrzucenie spadku
Zrzeczenie się dziedziczenia często mylone jest z odrzuceniem spadku. To duży błąd, ponieważ są to dwie zupełnie inne instytucje prawa spadkowego.
Po pierwsze umowa o zrzeczenie się dziedziczenia może zostać zawarta tylko za życia spadkodawcy, tymczasem odrzucenie spadku może nastąpić dopiero po jego śmierci.
Po drugie odrzucenie spadku powoduje, że uprawnienia do dziedziczenia przechodzą na zstępnych spadkobiercy, który odrzucił spadek. Tym czasem zrzeczenie się dziedziczenia – co do zasady – wyłącza od dziedziczenia także zstępnych spadkodawcy.
