Zachowek – czy wystarczy 5 minut, żeby dowiedzieć się wszystkiego o zachowku?
Zachowek jest jedną z bardzo ciekawych instytucji prawa spadkowego. Z pozoru wydaje się, że przepisy o zachowku są proste, ale im bardziej szczegółowo zaczyna się analizować konkretną sytuację, tym rezultaty stają się bardziej niespodziewane.
Instytucja zachowku zafascynowała mnie do tego stopnia, że uczyniłem z niej przewodni temat mojego eksperckiego bloga prawniczego.
Tego bloga, na którym teraz jesteś.
Mam nadzieję, że zostaniesz tu przez chwilę, bo przygotowałem kilkadziesiąt różnych artykułów na temat zachowku. Uwierz mi, że nie mam żadnych problemów ze znajdywaniem inspiracji na kolejne teksty. Gdyby zachowek był taki prosty, to chyba nie miałbym aż tyle do pisania, jak sądzisz?
Jestem adwokatem, który od lat specjalizuje się w prawie spadkowym. To o czym piszę na tym blogu to moje osobiste doświadczenia zdobywane latami na salach rozpraw, w czasie rozmów z Klientami lub negocjacji z ich przeciwnikami, a nie streszczenia książek prawniczych.
Dlatego mam nadzieję, że znajdziesz tu sporo informacji, które efektywnie pomogą Ci rozwiązać problemy z zachowkiem.
Piszę tutaj o tym jak skutecznie dochodzić zapłaty zachowku, a także jak uniknąć jego zapłaty.
Znajdziesz wiele ciekawych informacji niezależnie od tego, czy to właśnie Ty masz prawo do zachowku, czy może masz obowiązek go zapłacić.
Dlaczego pomagam uprawnionym i zobowiązanym do zapłaty zachowku?
Prawo to sztuka czynienia dobra i sprawiedliwości. Im lepiej Ci je wytłumaczę, tym większe szanse, że Twoja sprawa zakończy się w ten właśnie sposób.
Wracając do postawionego we wstępie pytania, czyli czy pięć minut wystarczy, żeby dowiedzieć się wszystkiego o zachowku? Wszystkiego na pewno nie, ale podstawy wyjaśnię Ci nawet szybciej. Wystarczy, że doczytasz to końca ten artykuł.
Jeśli będziesz chciał przeczytać więcej informacji na temat zachowku możesz kliknąć w SPIS TREŚCI. Co więcej w każdym artykule starałem się zawrzeć odnośniki do innych tekstów, które pogłębiają niektóre zagadnienia. Wystarczy, że klikniesz w niebieski tekst, a zostaniesz przeniesiony do innego ciekawego artykułu.
Dalsza część tekstu znajduje się pod materiałem audio.Co to jest zachowek?
Zachowek to uprawnienie, które ma na celu ochronę najbliższych osób dla spadkodawcy. Chodzi przy tym o formalne więzy pokrewieństwa, a nie bliskość w znaczeniu faktycznym. Najczęściej bowiem to ta osoba, która w rzeczywistości była najbliżej ze spadkodawcą otrzymuje od niego majątek. Jeśli przy tym spadkobierca pomija niektóre lub wszystkie osoby spośród formalnie jemu najbliższych, pojawia się ZACHOWEK.
Osobami, które są blisko spokrewnione ze spadkodawcą są dzieci (wnuki, prawnuki itd.), małżonek ( o ile w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał z nim w ważnym małżeństwie) oraz rodzice. Te osoby najczęściej nabywają majątek spadkowy i to właśnie im zachowek przysługuje.
Jeśli zatem nie jesteś dzieckiem, małżonkiem lub rodzicem spadkobiercy, to raczej nie będziesz mógł domagać się zapłaty zachowku. Co najwyżej może pojawić się sytuacja, że taki zachowek zapłacisz.
Patrz także:
Pamiętaj także o tym, że uprawnienie do zachowku przysługuje tylko tym osobom, które w konkretnym przypadku dziedziczyłyby z ustawy po spadkodawcy. Np. orzeczenie rozwodu wyłącza małżonka z grona spadkobierców ustawowych, a tym samym wyklucza roszczenie o zachowek.
Czytaj również: Dziedziczenie ustawowe
Przykład: Jeżeli zmarły miał w chwili śmierci dwoje żyjących rodziców, żonę oraz dzieci, a przed śmiercią wyzbył się majątku bądź też zapisał go w testamencie komuś spoza kręgu spadkobierców (np. konkubinie), to wówczas uprawnienie do żądania zachowku będzie przysługiwało jedynie żonie oraz dzieciom.
Uprawnieniem do żądania zapłaty zachowku nie będzie dysponować żadne z rodziców spadkodawcy, albowiem w takiej konfiguracji żadne z nich nie otrzymałoby spadku w przy dziedziczeniu ustawowym.
Kiedy można się domagać pokrycia zachowku?
Zdarza się, że spadkodawca chcę, żeby jego majątek przypadł tylko niektórym spośród spadkobierców ustawowych lub nawet komuś, kto wcale by po nim nie dziedziczył.
Spadkodawcy najczęściej próbują osiągać ten cel na bardzo niewyszukane sposoby. Pierwszym z nich jest sporządzenie odpowiedniego testamentu. W ten sposób albo przekazują cały majątek w ramach powołania do spadku lub korzystają z tzw. zapisu windykacyjnego do przekazania własności nieruchomości (która nie rzadko wyczerpuje cały spadek).
Drugim sposobem jest przekazanie jeszcze za życia wszystkich wartościowych przedmiotów wchodzących w skład jego majątku (mieszkanie, pieniądze, firmę) w postaci darowizny.
Jeśli tak właśnie postąpił spadkodawca, to szanse na uniknięcie zachowku są niewielkie. Prawo do zachowku mają niektórzy spadkobiercy, którzy byliby powołani do spadku na podstawie ustawy, nawet jeśli w treści testamentu o nich nie wspomniano.
Obowiązek zapłaty zachowku w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Podobnie zachowku można żądać w przypadku dziedziczenia ustawowego. W takim przypadku możesz żądać zachowku (mówiąc bardziej poprawnie wnosić o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku) tylko od osoby, która majątek otrzymała w darowiźnie.
Takie samo roszczenie o zachowek możesz skierować do osoby, która była beneficjentem zapisu windykacyjnego. Pamięta jednak, że w takim wypadku osoba zobowiązana do zapłaty zachowku odpowiada jedynie w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego lub doliczanej do spadku darowizny.
Na marginesie warto wspomnieć o tym, że wartość przedmiotu darowizny oblicza się biorąc pod uwagę jej stan z dnia jej dokonania (zawarcia umowy) natomiast jej wartość z chwili ustalania zachowku.
Więcej szczegółów na temat tego jak obliczyć zachowek, znajdziesz w tym tekście: Zachowek Ile?
Komu przysługuje zachowek? Komu się należy?
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Wśród osób uprawnionych do zachowku nie ma rodzeństwa spadkodawcy! Brat ani siostra spadkodawcy nie mogą żądać wypłaty zachowku .
Małżonek może być pozbawiony zachowku w sytuacji, kiedy spadkodawca wniósł uzasadniony pozew o rozwód z wyłącznej winy drugiego małżonka, ale sprawa nie zakończyła się przed jego śmiercią.
Komu nie przysługuje zachowek?
Zachowku nie otrzymają osoby uznane za niegodne dziedziczenia.
Spadkodawca poprzez także przez określony wpis w testamencie pozbawić zstępnych możliwości dochodzenia zapłaty zachowku (tzw. wydziedziczenie). Pamiętaj, że przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku musi wynika z testamentu.
Więcej: Na czym polega wydziedziczenie
Zwróć również uwagę, że w przypadku wydziedziczenia zachowek przechodzi dalej i może się go domagać dalszy zstępny spadkodawcy.
Jaka jest wysokość zachowku?
Z tytułu zachowku należy się połowa wartości udziału spadkowego, który otrzymałby uprawniony do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym. Jeśli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo małoletni, należą mu się dwie trzecie wartości udziału spadkowego.
Określanie udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, nie uwzględnia się natomiast spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Co mają darowizny do zachowku?
Darowizny dolicza się do czystej wartości spadku uzyskując tzw. substrat zachowku. Czysta wartość spadku to wartość aktywów spadkowych pomniejszonych o długi.
Substrat zachowku stanowi podstawę obliczania wartości zachowku. Jeśli darowizny wyczerpywały majątek spadkodawcy, to obdarowany musi liczyć się z kierowaniem wobec niego roszczenia o zachowek.
Podobnie sytuacja ma się w przypadku zapisów windykacyjnych. Przy obliczaniu zachowku uwzględnia się zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Natomiast nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń.
Czy każda darowizna ma znaczenie, substrat zachowku?
Nie każda. Określając wysokość substratu zachowku, nie uwzględnia się drobnych darowizn zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani darowizn uczynionych przez spadkodawcę więcej niż dziesięć lat licząc wstecz od otwarcia spadku (czyli od chwili śmierci spadkodawcy) na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Darowiznę na rzecz osoby obcej lub daleko spokrewnionej dolicza się do spadku, jeśli została uczyniona na mniej niż dziesięć lat licząc wstecz od otwarcia spadku. W przypadku innych spadkobierców ustawowych dolicza się każdą darowiznę.
W grę wchodzą jeszcze wyjątki obejmujące konkretnego spadkobiercę:
Po pierwsze: przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie wlicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych.
Po drugie: przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi, nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem małżeństwa.
Czego mogę żądać tytułem zachowku – pieniądze, nieruchomości, a może coś jeszcze?
Uprawniony do zachowku może żądać tylko i wyłącznie zapłaty określonej kwoty pieniężnej od osób, które zamiast niego uzyskały prawa do spadku.
Tytułem zachowku nie można żądać wydania określonych przedmiotów z majątku spadkowego. Zachowek rekompensuje jedynie ekonomiczny interes pokrzywdzonego spadkobiercy. Nie można tym sposobem uzyskać ze spadku konkretnych przedmiotów mających wartość majątkową lub sentymentalną.
Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, żeby strony sporu o zachowek zgodnie umówiły się na inne rozwiązanie – np. przekazanie określonego składnika majątku (mieszkania, samochodu) w zamian za zrzeczenie się prawa do zachowku.
Temat jest interesujący?
Czytaj dalej:
Jesteś bardziej zaawansowany? Przeczytaj:
Czy roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu?
Ile jest czasu na dochodzenie zachowku?
Spadkobierca może żądać wypłaty należnego mu zachowku w ramach postępowania sądowego tylko przez ograniczony czas. Wynosi on 5 lat i liczony jest od dnia otwarcia spadku (w przypadku dziedziczenia ustawowego) lub otwarcia i ogłoszenia testamentu.
Więcej: Przedawnienie roszczenia o zachowek.
Zachowek – czy to naprawdę sprawiedliwe?
Od lat piszę o zachowku różne artykuły w internecie i często spotykam się z tym bardzo negatywnymi komentarzami dotyczącymi instytucji zachowku. Niektórzy nawet twierdzą, że jest to sposób, żeby w majestacie prawa wyłudzać pieniądze od obdarowanych lub innych spadkobierców.
Przeczytaj: Zachowek zgodnie z zasadami współżycia społecznego.
To, że w niektórych sprawach przepisy o zachowku powodują sytuację, które nie są sprawiedliwe nie jest winą niesprawiedliwego prawa. Prawda jest taka, że to spadkodawca dokonując takich, a nie innych rozporządzeń swoim majątkiem często sam wpędza spadkobiercę lub obdarowanego w problemy.
W wysoko rozwiniętych państwach każda operacja związana z dokonaniem darowizny, czy sporządzeniem testamentu jest konsultowana z osobistym prawnikiem. Najczęściej specjalistą z zakresu prawa spadkowego. To normalne. Tak samo normalne jak to, że jak człowiek jest chory to idzie do lekarza. Planowanie spadkowe, czy planowanie sukcesji to bardzo skomplikowana sprawa.
Dlatego dopóki w naszym kraju taki model się nie przyjmie, dopóty pod artykułami o zachowku będą pojawiały się narzekania i utyskiwania.Tak a propos, pod każdym artykułem na moim blogu możesz zostawić swój komentarz do czego gorąco Cię zachęcam.
Mogą zainteresować Cię także inne tematy dotyczące prawa spadkowego:
