Kiedy mamy do czynienia z dziedziczeniem ustawowym?
Dziedziczenie ustawowe to sytuacja, która pojawia się w przypadku, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu. W takim wypadku nie możemy kwestionować reguły dziedziczenia wynikającego z ustawy.
Zasady dziedziczenia ustawowego są nieco odmienne w przypadku jeżeli spadkodawca zmarł (tzn. mówimy wtedy o otwarciu spadku) po dniu 28 czerwca 2009r i przed tą datą.
Dziedziczenie ustawowe spadkobierców z pierwszej grupy
W pierwszej kolejności (grupa 1) powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy i jego małżonek (chyba, że został wyłączony od dziedziczenia na mocy orzeczenia sądu, wówczas nie uwzględniamy małżonka spadkodawcy). Osoby te dziedziczą w częściach równych. Jednakże spadek przypada małżonkowi spadkobiercy w części nie mniejszej niż 1/ 4 całości.
Jeżeli małżonkiem spadkodawcy nie żyje, całość spadku przypada jego dzieciom (dzieciom spadkodawcy).
W przypadku, gdy dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku jego udział spadkowy przypada jego dzieciom w częściach równych. Zasadę tę stosuje się odpowiednio do prawnuków i praprawnuków (są to dalsi zstępni spadkodawcy).
Dziecko przysposobione i zstępni przysposobionego dziedziczą tak jak, jak naturalne dzieci i wnuki spadkodawcy.
Dziedziczenie ustawowe spadkobierców z drugiej grupy
W dalszej kolejności (grupa 2) w przypadku braku zstępnych spadkodawcy spadek przypada małżonkowi spadkodawcy oraz dla rodziców spadkodawcy. Na rzecz małżonka, wchodzącego w skład spadkobierców ustawowych łącznie z rodzicami, rodzeństwem, czy zstępnymi rodzeństwa współmałżonka, zawsze przypada udział, który wynosi połowę spadku
Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z małżonkiem wynosi 1/4 całości spadku. Jeżeli ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, matka spadkodawcy dziedziczy w zbiegu z małżonkiem połowę spadku. W przypadku braku dzieci i małżonka spadkobiercy cały spadek przypada rodzicom spadkodawcy w częściach równych.
Jeżeli spadkodawca w chwili śmierci miał już tylko jednego rodzica, ponieważ drugi zmarł wcześniej, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
Jeżeli spadkodawca nie ma dzieci ani małżonka, wówczas całość spadku dziedziczą rodzice spadkodawcy jak jedyny spadkobierca ustawowy.
Przykład dziedziczenia ustawowego w drugiej grupie spadkobierców
Przykład 1: Spadkodawca, Jan, był bezdzietnym kawalerem. Jego ojciec zginął, kiedy spadkodawca był dzieckiem. W chwili śmierci żyła jego matka oraz trzy siostry. W tej sytuacji dziedziczenie ustawowe będzie wyglądać w sposób następujący: udział spadkowy matki spadkodawcy wynosi ½. Wobec tego, że ojciec nie dożył otwarcia spadku udział spadkowy, który by mu przypadł przechodzi na siostry spadkodawcy po 1/3. Zatem matka otrzyma połowę spadku, a siostry odziedziczą po 1/6 całości spadku.
Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, a pozostawiło po sobie dzieci, udział spadkowy, który by mu przypadł przypada dla zstępnych rodzeństwa spadkodawcy. Jeżeli zaś jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub ich zstępnych (dzieci), udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.
W przypadku dziedziczenia ustawowego nie uwzględnia się małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji. Na tej samej zasadzie do kręgu spadkobierców ustawowych nie będzie zaliczał się małżonek po rozwodzie.
Jeżeli spadkodawca wystąpił o rozwód, możliwe jest wyłączenie małżonka od dziedziczenia. Może tego żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia łącznie z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o zejściu spadkodawcy. Więcej możesz przeczytać tutaj: – Dziedziczenie przez małżonka spadkodawcy
Dziedziczenie ustawowe spadkobierców z trzeciej grupy
Do spadku mogą być również powołani dziadkowie (grupa 3) spadkodawcy w przypadku, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie zstępnych (dzieci) oraz przy braku: małżonka spadkodawcy, rodziców, rodzeństwa i dzieci rodzeństwa. Spadek przypada dziadkom spadkodawcy i w takiej sytuacji dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli dziadek, który nie dożył otwarcia spadku, nie miał zstępnych (dzieci) udział, który by mu przypadł przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Przykład dziedziczenia ustawowego w trzeciej grupie spadkobierców
Przykład 1: Spadkodawcy z najbliższej rodziny przy życiu pozostało jedynie dwóch dziadków (ojciec ojca i ojciec matki) i jedna babcia (matka ojca) oraz kuzynka będąca wnuczką drugiej nieżyjącej już babci (matki matki). Dziedziczenie ustawowe będzie polegać w tym przypadku na tym, że na podstawie ustawy wszyscy odziedziczą spadek w udziałach po 1/4. Gdy któreś z dziadków nie dożyło otwarcia spadku udział, który by mu przypadł, dziedziczą jego dzieci według podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
Dziedziczenie ustawowe spadkobierców z czwartej grupy
W przypadku, gdy spadkodawca nie ma małżonka i krewnych, którzy mogliby odziedziczyć majątek z ustawy, do dziedziczenia powołani są w równych częściach dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, czyli pasierbowie (grupa 4).
Przykład dziedziczenia ustawowego w czwartej grupie spadkobierców
Przykład: Małżeństwo miało dwójkę dzieci: jedno wspólne, a drugie z pierwszego małżeństwa żony. W chwili śmierci męża jego córka i żona już nie żyły, nie było też żadnych innych żyjących bliskich krewnych. Przy życiu pozostała jedynie jego pasierbica. Jej biologiczny ojciec również nie żył w dniu otwarcia spadku. Pasierbica otrzyma cały spadek po swoim ojczymie.
Dziedziczenie ustawowe – ostatnia grupa spadkobierców
W grupie 5 w ramach dziedziczenia ustawowego spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, ale tylko w przypadku, gdy spadkodawca nie ma spadkobierców ustawowych: małżonka, krewnych, dzieci małżonka.
Jeżeli ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie może zostać ustalone, albo, gdy ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu. Tak, nawet jeśli spadek nabywa Państwo, to nadal jest to dziedziczenie ustawowe.
Postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku a kolejność dziedziczenia
Okoliczność kto po kim dziedziczy jest potwierdzana w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, toczącym się przed sądem. Potwierdzenie praw do spadku można uzyskać także u notariusza, który sporządza akt poświadczenia dziedziczenia.
Co istotne, postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku można przeprowadzić nawet wiele lat po śmierci spadkodawcy. Pamiętaj jednak, że dziedziczenie ustawowe odbywa się według przepisów obowiązujących w chwili otwarcia spadku, a nie według aktualnej regulacji prawnej. Pamiętaj również, że kiedy mówimy o otwarciu spadku, mamy na myśli dzień śmierci spadkodawcy.
Dziedziczenie ustawowe przed 2009 rokiem
28 czerwca 2009 roku zaszła mała rewolucja w prawie spadkowym obejmująca swoim zakresem dziedziczenie ustawowe. Na mocy nowelizacji do dziedziczenia zostali dopuszczeni dziadkowie spadkodawcy oraz ich zstępni (wcześniej dziadkowie spadkodawcy nie mogli dziedziczyć). Do dziedziczenia doszły także dzieci małżonka spadkodawcy (pasierbowie).
Zaszła również zmiana w zakresie kolejności dziedziczenia rodzeństwa spadkodawcy.
Obecnie rodzeństwo dziedziczy tylko wówczas, kiedy któreś z rodziców nie dożyje otwarcia spadku, czyli zmarło przed spadkobiercą. Te kilkanaście lat temu było jednak inaczej: rodzeństwo spadkodawcy oraz jego rodzice zaliczani byli do drugiej grupy spadkowej i dochodzili do dziedziczenia ustawowego razem z małżonkiem zmarłego (o ile spadkodawca nie miał dzieci). Udział małżonka spadkodawcy zawsze w takich okolicznościach wynosił 1/2.
W braku małżonka spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa spadkodawcy i zstępnych rodzeństwa dziedziczyła gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jak zapewne zauważyłeś brak możliwości dziedziczenia przez dziadków i pasierbów powodował, że spadek stosunkowo szybko należał się Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Podsumowanie zasad dziedziczenia ustawowego
Reguły dziedziczenia ustawowego opierają się o bliskie relacje rodzinne. Dziedziczenie ustawowe ma miejsce wówczas, gdy spadkodawca nie pozostawił po sobie testamentu. Na podstawie ustawy spadek przypada osobom, które można zaliczyć do jednej z pięciu grup spadkobierców.
Zasady te funkcjonują jedynie wówczas, gdy nie ma osób (albo podmiotów) powołanych do dziedziczenia na podstawie ważnego testamentu. Osoby z kolejnej grupy mogą być spadkobiercami jedynie wtedy, gdy brak jest osób wymienionych w poprzedniej grupie. W pierwszej grupie znajduje się małżonek spadkodawcy oraz jego dzieci. Udział spadkowy małżonka nie może wynosić mniej niż ¼ całości spadku. Jeżeli nie żyje małżonek, ale żyją dzieci, nastąpi podział spadku między dzieci spadkodawcy.
Małżonek dziedziczący z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Jeśli któreś z dzieci spadkodawcy umrze przed nim, udział który by mu przypadł dziedziczą z kolei jego dzieci.
Zasadę tę stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych. W braku zstępnych i małżonka, do dziedziczenia dochodzą krewni z drugiej grupy.
Druga grupa: w drugiej grupie spadkowej powołani są do spadku: małżonek, rodzice, rodzeństwo oraz zstępni rodzeństwa (czyli dzieci, wnuki, prawnuki). Przy czym jeśli żyje małżonek i rodzice, to oni dziedziczą w pierwszej kolejności. Rodzeństwo spadkodawcy dziedziczy dopiero wtedy, kiedy nie żyje jedno z rodziców. Jeśli nie żyje małżonek spadkodawcy to spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.
Trzecia grupa: Jeżeli małżonek, dzieci, rodzeństwo, jego zstępni, ani żadne z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku udział w nim przypada w częściach równych dziadkom spadkodawcy. Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyje otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.
Czwarta grupa: do tej grupy zaliczymy pasierbów spadkodawcy, ale przypada dzieciom małżonka spadkodawcy jedynie wówczas, gdy każde z rodziców pasierbów zmarło za życia spadkodawcy.
Piąta grupa: tutaj znajdzie się gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Innymi słowy, jeżeli w chwili otwarcia spadku przy życiu nie pozostawali spadkobiercy z grup 1-4, na podstawie ustawy spadek przypada gminie. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić, albo znajdowało się za granicą, wówczas spadek dziedziczy Skarb Państwa.
Warto przeczytać: