Kodeks cywilny przewiduje kilka możliwości na to, aby przekazać innym osobom nieodpłatnie swój majątek. Popularnym rozwiązaniem jest umowa darowizny. Po śmierci spadkodawcy spadkobiercy obejmują także masę spadkową.
Choć obie instytucje prowadzą do przysporzenia, sporo je dzieli. Jaka jest różnica między spadkiem a darowizną? Czy darowizna wchodzi do masy spadkowej i jak wpływa na wysokość udziału w majątku spadkowym osób uprawnionych?
Czym jest spadek?
Spadek polega na przekazaniu majątku po śmierci spadkodawcy. Powołanie do masy spadkowej następuje w drodze dziedziczenia ustawowego lub na podstawie sporządzonego testamentu. Otwarcie spadku ma miejsce z chwilą zgonu spadkodawcy, ale do ustalenia kręgu osób mających do niego prawa niezbędne jest uzyskanie sądowego postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia.
Spadku nie można odwołać ani zgodzić się na jego przyjęcie pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Za życia spadkodawcy istnieje jednak możliwość zrzeczenia się praw do spadku. Po śmierci spadkodawcy spadkobierca może natomiast odrzucić spadek, aby uniknąć jakiejkolwiek odpowiedzialności za długi spadkowe.
Na czym polega darowizna?
Darowizna to umowa zawierana między darczyńcą a obdarowanym, na mocy której część majątku jest bezpłatnie przekazywana na rzecz osoby obdarowanej.
Główną różnicą między spadkiem a darowizną jest chwila ich otrzymania. Darowiznę przekazuje się za życia darczyńcy. Nabycie praw do spadku następuje po śmierci spadkodawcy. Przepisy pozwalają na odwołanie darowizny w sytuacji, kiedy obdarowany dopuścił się względem darczyńcy rażącej niewdzięczności albo jeżeli po zawarciu umowy stan majątku darczyńcy uległ istotnemu pogorszeniu.
Warto pamiętać, że dokonanie darowizny może wiązać się wyłącznie z przekazaniem aktywa. Nie można przekazać komuś „w prezencie” zadłużenia. Natomiast powołanie do spadku lub do części spadku może wiązać się też z dziedziczeniem długów.
Darowizna a spadek – wymagana forma
W przypadku spadku zasadą jest dziedziczenie ustawowe, które nie wymaga zachowania żadnej formy szczególnej. Jeżeli spadkodawca chce sporządzić testament zwykły, dokument powinien zostać spisany odręcznie i opatrzony czytelnym podpisem oraz datą.
Przepisy prawa spadkowego przewidują również:
- testament notarialny;
- testament allograficzny;
- testament ustny;
- testament podróżny;
- testament wojskowy.
Z kolei umowa darowizny, zgodnie z art. 890 K.c., powinna zostać sporządzona w formie aktu notarialnego – i to niezależnie od tego, czy przedmiotem darowizny jest nieruchomość. Brak wymaganej formy nie pociąga za sobą nieważności darowizny, jeżeli świadczenie zostało już spełnione.
Darowizna a zachowek
Darowizny dokonane przez spadkodawcę nie chronią przed roszczeniem o zachowek. W sytuacji, kiedy osoby uprawnione do zachowku nie będą mogły odzyskać go od spadkobierców, mają prawo wystąpić z roszczeniem do obdarowanych, którzy będą zobowiązani do spełnienia świadczenia.
Jest to możliwe niezależnie od tytułu powołania – może nim być ustawa lub dziedziczenie testamentowe. Oczywiście wysokość roszczenia nie musi odpowiadać całej wartości zachowku, ponieważ obdarowany odpowiada przede wszystkim za jego wyrównanie.
Ustawodawca w art. 994 K.c. wskazuje, że przy obliczaniu zachowku dolicza się na poczet spadku „niektóre darowizny”. Których darowizn w takim razie się nie dolicza?
Darowizny niewliczane do spadku
Nie zalicza się na poczet wartości spadku:
- drobnych darowizn zwyczajowo przyjmowanych w danych stosunkach (np. prezentów ślubnych);
- darowizn dokonanych dawniej niż przez 10 laty, licząc wstecz od otwarcia spadku;
- darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Jeżeli zachowku dochodzi zstępny, nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jedynie sytuacji, w której darowizna została dokonana na mniej niż 300 dni przed urodzeniem się zstępnego. W ten sposób ustawodawca zabezpiecza interesy poczętego, ale jeszcze nienarodzonego dziecka.
Jeżeli zachowku dochodzi małżonek spadkodawcy, do spadku nie dolicza się darowizn, których darczyńca dokonał przed zawarciem małżeństwa.
Od tych wszystkich zasad istnieje jeden, bardzo ważny wyjątek wyrażony w art. 1039 K.c. Zgodnie z tym przepisem nie zalicza się darowizn do schedy spadkowej, jeżeli wynika to z oświadczenia spadkodawcy lub okoliczności danej sprawy. Oświadczenie o wyłączeniu danego przedmiotu z zaliczenia na schedę spadkową dotyczy jednak wyłącznie postępowania o dział spadku. Nie dotyczy postępowań o zachowek i oświadczenie spadkodawcy niczego w tej kwestii nie zmieni.
Zaliczenie darowizny na rzecz schedy spadkowej. Jak to zrobić?
Załóżmy, że w Twoim przypadku pojawia się potrzeba zaliczenia darowizny do masy spadkowej. Jak zrobić to prawidłowo?
Wartość darowizn oraz zapisów windykacyjnych podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub jego części, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia. Następnie należy wyliczyć schedę spadkową każdego ze spadkobierców i na jej poczet zaliczyć dokonane na rzecz konkretnej osoby darowizny lub zapisy windykacyjne.
Warto zwrócić uwagę, że przyjęcie przez spadkobiercę w poczet jego schedy wartości darowizny przenoszącej udział spadkowy wprawdzie nie obliguje go do zwrotu nadwyżki, ale wyłącza od udziału w dziale spadku. Ustawodawca wychodzi z założenia, że taka osoba i tak już otrzymała majątek o wystarczająco wysokiej wartości.
Przyjęcie spadku lub darowizny do masy majątkowej. Co z podatkami?
Zarówno darowanie majątku na rzecz konkretnej osoby, jak i przyjęcie spadku wiąże się z powstaniem obowiązku podatkowego, który w obu przypadkach wygląda podobnie. Dobra wiadomość jest taka, że przepisy przewidują sporo zwolnień od podatku w tym zakresie, choć skorzystanie z nich może wiązać się z dochowaniem określonych obowiązków przed urzędem skarbowym.
Ważnym kryterium jest stopień pokrewieństwa. Na całkowite zwolnienie mogą liczyć członkowie najbliższej rodziny:
- małżonek;
- zstępni (dzieci, wnuki);
- wstępni (rodzice, dziadkowie);
- rodzeństwo;
- pasierb, ojczym i macocha.
Dodatkowo zwolnienie od podatku powstaje, kiedy wartość spadku nie przekracza kwoty wolnej od podatku. Jej wysokość jest uzależniona od „grupy podatkowej”, czyli stopnia pokrewieństwa:
- dla I grupy podatkowej kwota wolna od podatku wynosi 36 120 zł;
- dla II grupy podatkowej kwota wolna od podatku to 27 090 zł;
- dla III grupy podatkowej kwota wolna od podatku wynosi 5 308 zł.
Spadek opodatkowany jest ponad kwotę wolną od podatku, a w każdej grupie podatkowej wylicza się go nieco inaczej.
Aby skorzystać z całkowitego zwolnienia, złóż w urzędzie skarbowym wypełniony formularz SD-Z2. W sytuacji, gdy do masy spadkowej wchodzi nieruchomość, której sprzedaż rozważasz, wystąp jednocześnie o wydanie zaświadczenia o niezaleganiu z podatkiem od spadków i darowizn. Nabywca niemal na pewno zażąda od Ciebie takiego dokumentu.
Spadek i darowizna na pierwszy rzut oka mogą wydawać się do siebie podobne, ale w jednym i drugim przypadku przyznanie majątku innej osobie wygląda zupełnie inaczej. Jeśli planujesz rozporządzić swoim majątkiem tak, aby trafił od dokładnie do tych osób, do których chcesz, zapraszamy do kontaktu. Kancelaria Iwo Klisz od lat specjalizuje się w kompleksowej obsłudze spraw spadkowych.
