W swojej praktyce zawodowej często wspomagam klientów w zakresie spraw spadkowych. Jest to szczególny rodzaj spraw, gdyż w zasadzie każdy człowiek, prędzej, czy później będzie brał udział w postępowaniu spadkowym. Moi klienci często podczas pierwszej wizyty proszą o wytłumaczenie co tak naprawdę należy rozumieć przez termin powołanie do spadku?
Kwestia tego co to jest powołanie do spadku regulowana jest przez przepisy dotyczące dziedziczenia. W dużym uproszczeniu powołanie do spadku to wskazanie danej osoby, jako mającej prawo dziedziczenia po zmarłym spadkodawcy. Powołanie do spadku może nastąpić w drodze testamentu, a jeżeli zmarły nie pozostawił po sobie takiego dokumentu albo nie objął testamentem całego majątku – również w drodze dziedziczenia ustawowego. W dzisiejszym wpisie postaram się przybliżyć nieco odpowiedzi na pytania takie jak to kto może być powołany do spadku, jakie obowiązują zasady powołania do spadku w Polsce, czy powołanie do spadku a dziedziczenie – w jaki sposób rozróżnić te dwa pojęcia.
Wsparcie: kancelaria prawo spadkowe
Kto może być powołany do spadku?
Przepisy dotyczące dziedziczenia, a konkretnie przepisy Kodeksu Cywilnego, wskazują że powołane do spadku mogą zostać przede wszystkim osoby fizyczne. Pod pewnymi warunkami, powołane do spadku mogą zostać również niektóre osoby prawne – przede wszystkim fundacje, stowarzyszenia.
Starając się przybliżyć nieco krąg osób, które mogą być powołane do spadku, muszę poczynić jednak pewną uwagę. Testamentowe i ustawowe powołanie do spadku nieco odmiennie regulują krąg potencjalnych spadkobierców. Przy dziedziczeniu ustawowym, w pierwszej kolejności dziedziczą zstępni (pierwszeństwo mają dzieci) zmarłego oraz (wespół z nimi) jego małżonek. W wypadku ich braku lub odrzucenia spadku, kolejnymi powołanymi do spadku są rodzice i rodzeństwo, w dalszej kolejności dziadkowie i dalsi krewni. Ostatecznie spadek musi zostać przez kogoś objęty więc na sam koniec dziedziczy (w braku wyprzedzających ja członków rodziny zmarłego) gmina – Skarb Państwa.
Dziedziczenie testamentowe charakteryzuje się dużo większą swobodą. W testamencie spadkodawca może w praktyce powołać każdą osobę (niekoniecznie z nim spokrewnioną), a także osoby prawne.
Sprawdź również: wykonawca testamentu
Jakie są zasady powołania do spadku?
Jak wskazałem już wcześniej powołanie do spadku odbywa się z ustawy lub z testamentu. W treści testamentu spadkodawca ma swobodę określenia kogo powołuje do dziedziczenia. Z reguły testament sporządzany jest w formie aktu notarialnego – jest to zarazem najtrudniejsza do podważenia forma. Znacznie rzadziej spotykamy się z testamentami odręcznymi (tzw. holograficzny), czy ustnymi (w zupełnie wyjątkowych, ściśle określonych w przepisach prawa wypadkach).
W wypadku braku testamentu w grę wchodzi dziedziczenie ustawowe. Szczegółowy sposób i kolejność takiego dziedziczenia regulują przepisy Kodeksu Cywilnego. W tym wypadku powołanie do spadku przebiega w ściśle określonej kolejności, od której nie przewiduje się żadnych wyjątków.
Czy powołanie do spadku zawsze oznacza jego przyjęcie?
Powołanie do spadku nie oznacza automatycznego przyjęcia spadku. Prawa i obowiązki spadkobiercy nie nakładają na niego konieczności przyjęcia spadku. W praktyce wszystko zależy od jego woli. Spadkobierca ma trzy podstawowe opcje:
- Przyjęcie spadku wprost – oznacza to, że spadkobierca przyjmuje spadek wraz z wszystkimi obciążającymi go długami. Jeżeli długi spadkowe przewyższą wartość spadku, to spadkobierca i tak będzie musiał tę „nadwyżkę” pokryć. W praktyce jest to stosunkowo rzadko wybierana opcja, przede wszystkim z uwagi na daleko idącą odpowiedzialność za długi spadkowe.
- Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – w takim wypadku spadkobierca również przyjmuje spadek, za długi spadkowe odpowiada jednak tylko do wysokości nabytego spadku. Warto przy tym pamiętać, że chociaż granicą odpowiedzialności za długi spadkowe jest wartość spadku, to i tak do wysokości tej, spadkobierca odpowiada całym majątkiem.
- Odrzucenie spadku – wreszcie spadkobierca ma prawo spadek odrzucić. Oznacza to, że nie otrzyma jakichkolwiek składników majątkowych spadku, ale również nie będzie odpowiadał za długi spadkodawcy.
Na zakończenie ważna uwaga – na decyzję o formie przyjęcia lub odrzucenia spadku mamy 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedzieliśmy się o tytule powołania do spadku. Pamiętajmy o tym, gdyż w razie uchybienia terminu, spadek traktowany jest z mocy prawa, jako przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.
