Śmierć dziadków to trudne przeżycie dla wnuków. Mimo to po okresie żałoby bliscy muszą zadbać o dopełnienie formalności związanych ze spadkiem. Dziedziczenie po dziadkach może odbyć się na podstawie ustawy albo testamentu. Dowiedz się, w jakich sytuacjach wnuki dziedziczą spadek po dziadkach.
Dziedziczenie ustawowe – kiedy mogą dziedziczyć wnuki?
Dziedziczenie po dziadkach przez wnuki w sytuacji, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, jest możliwe, ale wymaga, aby spełnione zostały określone warunki.
Porządek dziedziczenia ustalony w kodeksie cywilnym zakłada, że w pierwszej kolejności powołane do spadku są dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek. Te osoby dziedziczą w częściach równych, ale część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Dopiero jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by otrzymał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.
W praktyce oznacza to, że wnuk spadkodawcy może dziedziczyć na podstawie ustawy, gdy jego rodzic (syn albo córka zmarłego) już nie żyje. Może się więc okazać, że do spadku zostaną powołane ciotki i wujkowie wnuka oraz wnuk, a dzieci ciotek i wujów już nie (bo ich rodzice dalej żyją). To, jaka część spadku przypadnie wnukom, zależy od liczby dzieci zmarłego oraz od tego, czy małżonek zmarłego (babcia albo dziadek) jeszcze żyją.
Odrzucenie spadku przez dziecko a dziedziczenie przez wnuki
Przedstawione zasady dziedziczenia ustawowego pozwalają ustalić krąg osób uprawnionych do spadku. Warto jednak pamiętać, że spadkobiercy mają też możliwość odrzucenia spadku.
Co się stanie, jeśli przy życiu pozostaje rodzic wnuka, ale zdecyduje się on na odrzucenie spadku?
Tę kwestię rozstrzyga art. 1020 kodeksu cywilnego, zgodnie z którym spadkobierca odrzucający spadek zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku. Tym samym – na podstawie opisanych wyżej zasad – jego udział przechodzi na jego dzieci. W takiej sytuacji sąd musi z urzędu zbadać, czy odrzucający ma zstępnych i w razie potrzeby wezwać ich do udziału w sprawie.
Dziedziczenie testamentowe a ustawowe
Pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym ma jednak dziedziczenie testamentowe. Jeśli dziadek albo babcia sporządzą testament, to spadkobranie odbędzie się zgodnie z jego treścią. Jakie ma to znaczenie w praktyce?
Spadek po dziadkach dla wnuka może być przyznany na podstawie testamentu. Jeśli dziadek lub babcia spiszą ostatnią wolę, mogą przekazać na rzecz wnuka nawet cały majątek. W ten sposób ma prawo pozbawić praw do spadku np. małżonka i dzieci. W testamencie dziadkowie mogą przekazać wnukom również określony udział w spadku.
Często zdarza się, że sposób podziału majątku jest znany i zaakceptowany przez wszystkich bliskich spadkodawcy. W takiej sytuacji dziadkowie – decydując się na spisanie testamentu – mogą np. przekazać na rzecz wnuka mieszkanie i uniknąć formalności dla pozostałych.
Czy wnuki mogą liczyć na zachowek?
Polskie prawo cywilne zabezpieczenia interesy określonych bliskich spadkodawcy, którzy dziedziczyliby na podstawie ustawy, na wypadek, gdyby zostali pominięci w testamencie.
Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należy się część udziału spadkowego tzw. zachowek. Jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni, to wynosi on dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, a w innych wypadkach – połowę wartości tego udziału.
W praktyce oznacza to, że jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku ani w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, ani w drodze powołania do spadku, zapisu czy świadczenia od fundacji rodzinnej lub mienia w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Wnuk może dochodzić zachowku w razie pominięcia w testamencie, jeśli w określonym przypadku należałby do grona spadkobierców ustawowych. Z drugiej strony, gdy to wnuk został powołany w testamencie, a dziadek albo babcia pominęli w nim innych bliskich, może być sam zobowiązany do zapłaty zachowku.
Podatek od spadku po dziadkach
Wnuk, który dostał spadek po dziadku czy spadek po babci, nie może zapomnieć o wiążących go terminach. Zaniedbanie to ryzyko nieprzyjemności i konsekwencji finansowych.
Niezależnie od tego, czy dziedziczenie odbyło się na podstawie ustawy czy testamentu, wnuk nabywający spadek po babci albo dziadku jest zwolniony od obowiązku zapłaty podatku od spadków i darowizn – i to bez względu na wartość spadku. Nawet jeśli odziedziczy miliony, uniknie dodatkowych obciążeń na rzecz urzędu skarbowego. Podobnie jest w przypadku dziedziczenia po rodzicach.
Wszystko dlatego, że osoby należące do zerowej grupy spadkowej są zwolnione od zapłaty podatku od spadku w całości. Należą do niej małżonek, małżonek w separacji, zstępni (czyli nie tylko dzieci, lecz także wnuki i prawnuki), wstępni (rodzice, dziadkowie), rodzeństwo, pasierb i pasierbica oraz ojczym i macocha.
Korzystna regulacja nie oznacza jednak, że taki spadkobierca może uniknąć formalności. Aby skorzystać ze zwolnienia od podatku, trzeba dokonać zgłoszenia otrzymania spadku do urzędu spadkowego. Masz na to 6 miesięcy od potwierdzenia nabycia spadku w formie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo aktu poświadczenia dziedziczenia. Zgłoszenia dokonuje się na druku SD-Z2.
Niezgłoszenie spadku po dziadkach – konsekwencje
Jeśli spadek przypada wnukom, a ci nie zgłoszą faktu nabycia majątku do urzędu skarbowego, muszą liczyć się z opodatkowaniem na zasadach ogólnych, nałożeniem podatku karnego, a dodatkowo również z grzywną lub pozbawieniem wolności.
Warto jednak podkreślić, że z obowiązku zgłoszenia na podstawie ustawy o podatku od spadków i darowizn są zwolnione osoby, które zawarły umowę darowizny u notariusza.
