Prawo do zachowku – kto może zrzec się zachowku?

Zachowek jest instytucją prawa spadkowego. Przysługuje on uprawnionemu nawet w przypadku, gdy spadkodawca sporządzi testament negatywny. Na jego mocy bowiem następuje jedynie odebranie prawa do przysługującego dziedziczącemu udziału spadkowego.

Prawo do zachowku traci się tylko i wyłącznie w dwóch przypadkach: wydziedziczenia przez testatora lub zrzeczenia się prawa do zachowku przez spadkobiercę.

Co to jest umowa o zrzeczenie się zachowku? Na wszystkie te pytania odpowiem Ci w niniejszym artykule.

Co to jest zachowek?

Zachowek, zwany też legitymą, ma na celu ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy, przed dokonywaniem przez niego takich rozporządzeń swoim majątkiem, w tym poczynionych za życia darowizn, które byłyby sprzeczne z ich interesami.

Nie ma sensu, abym podnosił ponownie tezy znajdujące się w artykule …., w którym szczegółowo opisałem instytucję zachowku – zapraszam do jego przeczytania.

Czy można zrzec się prawa do zachowku?

Prze wiele lat teoretycy zajmujący się doktryną prawa toczyli spory o możliwość zawarcia umowy o zrzeczenie się prawa do legitymy.

Wszystkie te kontrowersje przeciął Sąd Najwyższy wydając uchwałę dnia 17 marca 2017 r (sygn. akt. III CZP 110/16), w której zdecydowanie opowiedział się za dopuszczalnością takiego rozwiązania na gruncie polskiego prawa.

Z uwagi na doniosłość tego orzeczenia, warto zacytować w skrócie jej najważniejsze tezy. Sąd Najwyższy stwierdził, że „Wyłączenie dopuszczalności umowy o prawo do zachowku naruszałoby zasadę swobody testowania. Umowa o rezygnację się prawa do zachowku zwiększa swobodę testowania przyszłego spadkodawcy o wartość zachowku, a jednocześnie zmniejsza obciążenie spadku długiem o pokrycie roszczeń o zachowek. Umowy takie są przy tym instrumentem pozwalającym zminimalizować, czy też w ogóle wyeliminować spory co do sukcesji powstające w praktyce po śmierci spadkodawcy”.

Kiedy można zrezygnować z prawa do zachowku?

Zrzeczenie się prawa do legitymy możliwe jest w dwojaki sposób:

• przed śmiercią spadkobiercy,

lub

• po jego zgonie.

Zrzeczenie się prawa do legitymy przed śmiercią spadkodawcy

Kontrowersje

Na wstępie muszę zaznaczyć, iż wielu teoretyków i praktyków prawa spadkowego, pomimo cytowanej powyżej uchwały Sądu Najwyższego, w dalszym ciągu kwestionuje możliwość nawiązania umowy o rezygnacji z zachowku, jeszcze za życia dawcy schedy. Powołują się oni na przepis art. 1047 k.c, zgodnie z którym – umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna.

Tak czy inaczej, zwolennicy takiej możliwości wskazują, że do zrzeczenia się prawa do zachowku za życia spadkodawcy może dojść na podstawie odpowiedniej umowy. Do jej uregulowań stosuje się odpowiednia przepisy o zrzeczeniu się sukcesji zawarte w Kodeksie cywilnym. Na ich podstawie może być nawiązana umowa o zrzeczenie się dziedziczenia, której kształt powinien być wzorem dla kontraktów o rezygnację z zachowku.

Przedmiot umowy

Forma umowy

Skutki umowy

Rozwiązanie kontraktu

Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia

Pomiędzy spadkodawcą a spadkobiercą może zostać także podpisany kontrakt o zrzeczenie się prawa do sukcesji w ogóle. Na jej mocy zrzekający się oraz jego potomkowie, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku. Oznacza to, że nie będą oni mogli dziedziczyć w jakikolwiek sposób, ani też ubiegać się w w przyszłości o zachowek.

Kontrakt tego rodzaju zawierany jest również w formie notarialnej, zaś jego generalna konstrukcja prawna jest taka sama, jak w przypadku porozumienia stron dotyczącego tylko legitymy.

Zrzeczenie się prawa do legitymy po śmierci spadkodawcy

• zawarcie umowy o zwolnienie długu,
• podpisanie ugody przewidującej zrzeczenie się prawa do legitymy.

Zwolnienie z długu

Ugoda

Polskie prawo dopuszcza także możliwość zawarcia pomiędzy stronami ugody o zachowek. Możne do niej dojść pomiędzy uprawnionym do legitymy a osobą zobowiązaną do zapłaty z jej tytułu. Na ogół będzie to spadkobierca. Czasami jednak ciężar taki obciąża również zapisobiorcę windykacyjnego lub osoby, na rzecz których została uczyniona przez dawcę spadku darowizna.

W ramach takiej ugody uprawniony oświadcza, że całkowicie zrzeka się swoich roszczeń i nie zamierza dochodzić ich zapłaty w przyszłości.

Ugoda taka może zostać zawarta zarówno przed sądem, jak i poza postępowaniem sądowym.

Jest ona często stosowana w celu otrzymania przedmiotu wchodzącego w skład masy spadkowej.

Jeśli bowiem uprawnionemu nie zależy na pieniądzach, a taki właśnie charakter ma co do zasady legityma, a chciałby on zatrzymać pewne przedmioty należące do dawcy spadku, może zrobić to właśnie w ramach takiej ugody. Wtedy, w zamian zrzeka się on przysługującego mu prawa do żądania zapłaty legitymy.