Prawo spadkowe, będące częścią prawa cywilnego, tak jak każda gałąź prawa posługuje się charakterystycznym dla niego językiem oraz związanymi z nim pojęciami. Odgrywają one ważną rolę w definiowaniu zasad jego stosowania oraz wyjaśnianiu znaczenia jego norm prawnych.
Jakie jest znaczenie głównych pojęć prawa spadkowego oraz ich zastosowanie?
Co to jest prawo spadkowe?
Na czym polega prawo spadkowe?
Prawo spadkowe stanowi dział prawa cywilnego, uregulowany w przepisach Kodeksu cywilnego i jest zbiorem powszechnie obowiązujących norm prawnych, określających skutki prawne śmierci osoby fizycznej. Reguluje zasady przejścia ogółu praw i obowiązków majątkowych przysługujących spadkodawcy, na osoby trzecie, czyli spadkobierców, z chwilą jego zgonu. Oznacza to, że nie następuje ich wygaśnięcie a przeniesienie na inne osoby fizyczne lub prawne.
Co to jest dziedziczenie?
Co to jest dziedziczenie? Kiedy dziedziczy się spadek?
Dziedziczenie oznacza przejście, z chwilą śmierci spadkodawcy, a więc po otwarciu spadku, ogółu przysługujących mu praw i obowiązków majątkowych stanowiących spadek na spadkobierców.
Krąg osób uprawnionych do dziedziczenia wyznacza bądź wola testatora, jeżeli zostanie sporządzony testament (dziedziczenie testamentowe), bądź też przepisy ustawy, a więc prawa spadkowego, będącego częścią Kodeksu cywilnego (dziedziczenie ustawowe).
Dziedziczenie następuje z chwilą śmierci spadkodawcy i otwarcia spadku.
Co to jest spadek?
Spadek stanowi ogół praw i obowiązków majątkowych przechodzących ze spadkodawcy na spadkobierców. W skład spadku wchodzą nie tylko przysługujące mu prawa i obowiązki istniejące w chwili jego śmierci, ale także takie, które w tym czasie jeszcze nie egzystowały, jak na przykład obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek czy też wypełnienia zapisów i poleceń zawartych w testamencie.
Do spadku należą prawa i obowiązki zmarłego, które spełniają następujące warunki:
- mają charakter majątkowy,
- mają charakter cywilnoprawny,
- nie są ściśle związane z osobą zmarłego,
- nie przechodzą na inne osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.
Ze spadkiem łączy się ściśle pojęcie otwarcia spadku. Otwarcie spadku oznacza zespół skutków w sferze prawa spadkowego, jakie następują wraz ze śmiercią spadkodawcy. Według Kodeksu cywilnego, z otwarciem spadku mamy do czynienia z chwilą śmierci spadkodawcy.
Kogo możemy nazwać spadkobiercą?
Kto jest spadkobiercą zmarłego?
Spadkobiercą jest każdy podmiot na który przechodzi, wskutek spadkobrania, ogół praw i obowiązków spadkodawcy, stanowiący masę spadkową.
Dziedziczenie ustawowe i testamentowe
W polskim prawie wyróżnia się dwa rodzaje spadkobierców:
- testamentowych,
- ustawowych.
Co to jest dziedziczenie testamentowe?
W przypadku dziedziczenia testamentowego spadkobiercy dziedziczą na mocy sporządzonego przez testatora testamentu, stanowiącego rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci.
Kto ma prawo do spadku jeśli jest testament? Kto może być spadkobiercą testamentowym?
Na podstawie testamentu, spadkobiercą może zostać każda osoba fizyczna oraz osoba prawna, a więc na przykład spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, fundacja czy też stowarzyszenie. Do dziedziczenia testamentowego może być powołane także dziecko poczęte, tzw. nasciturus, pod warunkiem, że urodzi się żywe. Według większości przedstawicieli doktryny prawnej spadkobiercą testamentowym może być także jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, na przykład spółka cywilna.
Cechą charakterystyczną dziedziczenia testamentowego jest swoboda testowania. Oznacza ona, że w ramach obowiązującego prawa, testator ma pełną swobodę w dysponowaniu swoim majątkiem oraz w wyborze osób na rzecz których to nastąpi. Dotyczy to również wielkości przypadających im udziałów w masie spadkowej, które wyznacza testament spadkodawcy. Spadkodawca może także w testamencie zobowiązać spadkobiercę do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby, a więc tzw. zapisu.
Kto dziedziczy spadek ustawowo?
Dziedziczenie ustawowe następuje, gdy spadkodawca w ogóle nie sporządził testamentu lub okazał się on nieskuteczny, na przykład wskutek wskazania spadkobiercy w sposób uniemożliwiającym jego identyfikację albo też, gdy osoby powołane do spadku nie chcą go otrzymać lub nie mogą zostać spadkobiercami.
Spadkobiercy ustawowi dziedziczą zasad wskazanych w przepisach prawa spadkowego, zawartych w Kodeksie cywilnym, w odpowiedniej kolejności, co stanowi tzw. porządek dziedziczenia. Oznacza to, że w tym zakresie dzieje się to niejako automatycznie, a wola spadkodawcy nie odgrywa tu najmniejszej roli, gdyż spadkobiercę ustawowego wyznacza ustawa.
Do dziedziczenia ustawowego wchodzi w pierwszej kolejności grono osób należących do kręgu rodzinnego spadkodawcy. Spadkobiercami ustawowymi są:
- małżonek spadkodawcy,
- zstępni, a więc dzieci spadkodawcy, wnuki, prawnuki etc.,
- wstępni, a więc rodzice spadkodawcy, dziadkowie, pradziadkowie etc.,
- rodzeństwo spadkodawcy i zstępni tego rodzeństwa,
- zstępni dziadków, czyli wujowie, stryjowie, ciotki, pasierbowie, których rodzice nie dożyli otwarcia spadku.
W sytuacji, gdy wyżej wymienieni spadkobiercy nie wchodzą w rachubę, spadkobiercami ustawowymi są: gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a na końcu Skarb Państwa.
Aby zostać spadkobiercą, konieczne jest posiadanie w chwili otwarcia spadku, a więc śmierci spadkodawcy, zdolności do dziedziczenia.
Każda osoba fizyczna, co do zasady, od chwili urodzenia ma zdolność do dziedziczenia, gdyż stanowi ona wypadkową zdolności prawnej.
Zdolność taką ma także każda osoba prawna od chwili swego powstania, choć istnieje tu wyjątek. Spadkodawca bowiem, może w testamencie utworzyć fundację, a więc de facto powołać do dziedziczenia nie istniejącą jeszcze osobę prawną. Musi ona jednak zostać wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od otwarcia i ogłoszenia testamentu, a sam testament powinien mieć formę aktu notarialnego.
Kto nie może być spadkobiercą?
- osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku,
- osoba prawna, która nie istnieje w chwili otwarcia spadku,
- osoba, która została uznana przez spadkodawcę za niegodną dziedziczenia. Jest ona wówczas wyłączona z dziedziczenia tak, jakby go nie dożyła. Tym samym, zamiast niej, do porządku dziedziczenia wchodzą osoby powołane do dziedziczenia po tej właśnie osobie.
W odniesieniu do osób fizycznych wyjątkiem jest, jak wskazano powyżej dziecko poczęte, zaś w odniesieniu do osób prawnych – fundacja.
Kto to jest spadkodawca?
Co to znaczy spadkodawca?
Spadkodawca, zwany też testatorem to osoba, której prawa i obowiązki majątkowe, stanowiące masę spadkową z chwilą śmierci, przechodzą na inne podmioty, czyli spadkobierców.
Kto może być spadkodawcą?
Spadkodawcą może być tylko i wyłącznie osoba fizyczna.
Kto nie może być spadkodawcą?
Spadkodawcą testamentowym nie może być osoba, która nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych. Nie może więc to być osoba ubezwłasnowolniona bądź niepełnoletnia.
Spadkodawca może wyrazić swoją wolę przez testament. W razie, gdy tego nie uczyni, wówczas następuje dziedziczenie na podstawie ustawy.
Spadkodawca może zawrzeć z przyszłym spadkobiercą ustawowym umowę w formie aktu notarialnego, której przedmiotem jest zrzeczenie się przez niego dziedziczenia po nim.
Kto to jest zstępny?
Kto to jest zstępny w prawie spadkowym?
Pojęcie to oznacza stopień pokrewieństwa ze spadkodawcą w linii prostej.
Zstępny, to co do zasady, każdy kolejny potomek tej samej osoby: dziecko, wnuk, prawnuk, praprawnuk etc. Tak więc, stosunek pomiędzy zstępnym a daną osobą polega na tym, że ten pierwszy pochodzi wprost od tej drugiej, niejako „zstępując” po linii pokrewieństwa. Tym samym, zstępnymi są osoby, spokrewnione ze sobą w linii prostej i pochodzące od wspólnego przodka.
Poza zstępnymi, legitymującymi się stopniem pokrewieństwa, do tej kategorii zalicza się również inne osoby.
Kogo zalicza się do zstępnych?
Do zstępnych zalicza się:
- naturalnych potomków danej osoby,
- przysposobione, a więc adoptowane dzieci,
- dzieci uznane jako własne,
- dzieci pozamałżeńskie.
Kto to jest wstępny?
Wstępny, zwany też antenatem to każdy przodek danej osoby. Tak więc, stosunek pomiędzy wstępnym a daną osobą polega na tym, że ta druga wywodzi się wprost od tego pierwszego. Tym samym, wstępnymi są osoby, również spokrewnione ze sobą w linii prostej, niejako „wstępując” po linii pokrewieństwa.
Kogo zalicza się do wstępnych?
Do wstępnych zalicza się:
- rodziców, a więc ojca i matkę,
- dziadków, czyli dziadka i babcię,
- pradziadków – pradziadka i prababcię,
- prapradziadków etc.
Jakie są zasady dziedziczenia ustawowego?
Porządek dziedziczenia ustawowego wśród osób tworzących krąg spadkobierców jest ściśle określony przez przepisy prawa spadkowego. Spadkobiercy ustawowi dziedziczą według zasad dziedziczenia ustawowego, wskazanych w Kodeksie cywilnym.
W polskim systemie prawnym, pierwszeństwo ma dziedziczenie z testamentu. Oznacza to, że do dziedziczenia ustawowego dochodzi wtedy, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu. Dziedziczenie ustawowe może dotyczyć całości lub części spadku.
Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku ma miejsce wtedy, gdy spadkodawca nie powołał w testamencie spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Z kolei dziedziczenie ustawowe co do części spadku, co do zasady, następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał w testamencie do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.
Jaki jest porządek dziedziczenia ustawowego?
Kto dziedziczy jako pierwszy? Jak dziedziczą małżonek i dzieci?
W przypadku dziedziczenia ustawowego, dzieci spadkodawcy dochodzą w pierwszej kolejności do spadku. Oprócz tego spadek przypada małżonkowi spadkodawcy. Zarówno dzieci spadkodawcy, jak i małżonek spadkodawcy dziedziczą w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi spadkodawcy nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.
Bez znaczenia dla dziedziczenia ustawowego jest to, czy dzieci spadkodawcy pochodzą z małżeństwa czy ze związku pozamałżeńskiego. Nie odgrywa też żadnej roli to, jaki sposób ustalono pochodzenie dziecka, a więc czy nastąpiło to przez uznanie, czy też w drodze sądowego ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa.
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił po sobie małżonka lub małżonek jest traktowany tak jakby nie dożył otwarcia spadku, gdyż na przykład został wydziedziczony i nastąpiło wyłączenie małżonka z dziedziczenia, to dzieci dziedziczą spadek samodzielnie.
Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział zmarłego dziecka spadkodawcy, przypada jego dzieciom, czyli wnukom spadkodawcy w częściach równych. Taki sam porządek dziedziczenia odnosi się odpowiednio do dalszych zstępnych.
Kto dziedziczy w drugiej kolejności? Jak dziedziczą małżonek, rodzice i rodzeństwo?
W braku zstępnych spadkodawcy, rodzice dziedziczą w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy.
Rodzice spadkodawcy dziedziczą swoją część masy spadkowej w postaci udziałów. Udział spadkowy każdego z rodziców, wynosi jedną czwartą całości spadku. Gdy ojcostwo rodzica nie zostało ustalone, udział spadkowy matki spadkodawcy, dziedziczącej w zbiegu z jego małżonkiem, wynosi połowę spadku.
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych, nie ma też małżonka spadkodawcy, wówczas całość spadku dziedziczą rodzice spadkodawcy w częściach równych.
Jeżeli jeden z rodziców nie dożył otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy, wówczas udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.
Z rodzeństwem spadkodawcy mamy do czynienia jako linią boczną pokrewieństwa.
W sytuacji, gdy którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając jednak zstępnych, wówczas zasady dziedziczenia ustawowego wskazują, iż udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada właśnie tym zstępnym. Oznacza to, że w taki sposób dochodzi do dziedziczenia po wujku czy ciotce. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału, gdy w grę wchodzą dalsi zstępni spadkodawcy.
Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub zstępnych rodzeństwa, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.
Jaki jest udział małżonka w dziedziczeniu ustawowym?
Jeżeli spadkodawca nie pozostawił zstępnych, brak jest rodziców spadkodawcy, nie żyje rodzeństwo spadkodawcy i ich zstępni, wówczas cały spadek przypada małżonkowi spadkodawcy.
Jeżeli małżonek spadkodawcy dziedziczy razem, a więc w zbiegu z rodzicami, rodzeństwem i z udziałem zstępnych rodzeństwa spadkodawcy, to jego udział spadkowy wynosi połowę spadku.
Kto dziedziczy w następnej kolejności? Dziedziczenie ustawowe – dziadkowie spadkodawcy
Gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych, małżonka, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, brak jest też rodziców spadkodawcy cały spadek dziedziczą dziadkowie spadkodawcy w częściach równych.
Jeżeli któreś z dziadków spadkodawcy nie dożyło śmierci spadkodawcy, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału spadku między zstępnych spadkodawcy.
W braku zstępnych tego z dziadków, który nie dożył otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada pozostałym dziadkom w częściach równych.
Czy pasierb dziedziczy z ustawy?
Pasierbowie to dzieci małżonka spadkodawcy. Spadek przypadnie w częściach równych na rzecz tych dzieci małżonka spadkodawcy, których żadne z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, w braku małżonka spadkodawcy i krewnych, powołanych do dziedziczenia z ustawy.
Dziedziczenie ustawowe – gmina i Skarb Państwa
Jeżeli nie ma żadnych pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia i połączonych ze spadkodawcą więzami pokrewieństwa, a więc w braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy oraz jego rodziców powołanych do dziedziczenia z ustawy, spadek dziedziczy gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, jako spadkobiercy ustawowemu.
Jeśli ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy nie jest znane i nie da się go ustalić albo znajdowało się ono za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa, który występuje jako spadkobierca ustawowy.
Czy dziecko adoptowane dziedziczy z ustawy?
Dziecko adoptowane dziedziczy po swoich rodzicach adopcyjnych na równi z ich dziećmi naturalnymi. Także zstępni przysposobionego dziedziczą na takich samych zasadach, jak zstępni naturalnych dzieci spadkodawcy.
O zasadach dziedziczenia testamentowego możesz przeczytać tutaj: Dziedziczenie testamentowe
Potwierdzenie dziedziczenia
Spadkobiercy nabywają spadek z chwilą śmierci spadkodawcy. Następuje to z mocy samego prawa.
Spadkobiercy w terminie sześciu miesięcy od od dnia, w którym dowiedzieli się o tytule swego powołania do spadku, czyli na ogół w momencie otwarcia spadku, z datą śmierci spadkodawcy, mogą złożyć oświadczenie o przyjęciu spadku wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza.
Sukcesor może też zdecydować o odrzuceniu spadku. Odrzucenie spadku może nastąpić w takim samym terminie, jak jego przyjęcie.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Może być złożone ustnie lub pisemnie z podpisem urzędowo poświadczonym i nie może być odwołane.
Następnie, jeżeli spadek został przyjęty, spadkobiercy muszą uzyskać potwierdzenie swojego prawa do dziedziczenia, poprzez stwierdzenie nabycia spadku na mocy orzeczenia sądu lub na podstawie uzyskania notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia.
Wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składa się do sąd właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, do sądu miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część, a więc do sądu spadku.
Co do aktu poświadczenia dziedziczenia, można go uzyskać w dowolnej kancelarii notarialnej.
O akcie poświadczenia dziedziczenia pisałem w innym artykule.
Czy małżonek może zostać wyłączony od dziedziczenia?
Małżonek może zostać wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy z uzasadnionych przyczyn.
Może to nastąpić wyłącznie na na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia wraz z małżonkiem. Termin na wystąpienie z żądaniem wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż rok od daty, gdy nastąpiło otwarcie spadku.
