Jak dziedziczy małżonek?
Małżonek jest z reguły jedną z najważniejszych osób w naszym życiu, a przynajmniej – w idealny świecie – powinien być. Z tej reguły wychodzi prawo spadkowe, zgodnie z którym małżonek wchodzi w skład osób powołanych do dziedziczenia po spadkodawcy.
Co więcej często bywa tak, że przypada mu największy udział w spadku.
Dzieje się tak gdy małżonek dziedziczy wraz z rodzicami spadkodawcy (wówczas jego udział w spadku wynosi ½ podczas gdy każdy z rodziców może liczyć tylko na ¼ spadku).
Podobnie w sytuacji, kiedy małżonek dziedziczy wraz z dziećmi o ile dzieci jest więcej niż trójka. W takim wypadku małżonek zawsze otrzymuje ¼ spadku, a dzieci dzielą po równo pomiędzy siebie resztę majątku.
Obliczając udział współmałżonka pamiętaj o majątku wspólnym
Oprócz powyższy zasad należy mieć także na uwadze, że z reguły (w idealnym świecie) cały majątek spadkodawcy stanowi majątek wspólny jego i jego małżonka.
Oznacza to, że w wyniku dziedziczenia małżonkowi po pierwsze przypada w udziale połowa majątku wspólnego, a dopiero druga połowa majątku wspólnego jest dziedziczona wg powyższych zasad.
Przykład:
W skład majątku spadkodawcy i jego żony (majątku wspólnego) wchodzi dom z wielkim ogrodem. Małżonkowie mają czwórkę dzieci.
Po śmierci spadkodawcy jego małżonka stanie się wyłączonym właścicielem połowy domu (ponieważ jest to przypadająca na nią część majątku wspólnego małżonków), a dodatkowo otrzyma ¼ majątku spadkodawcy (czyli ¼ z drugiej połowy domu). Resztą podzielą się dzieci w częściach równych.
W efekcie spadkobrania sytuacja domu będzie wyglądała tak:
Żona – ½ + ( ¼ z ½ części domu) = 5/8
Każde z dzieci – (¾ z ½ części domu) podzielić na 4 = 3/8 podzielić na 4 = 3/32
Co to jest zapis naddziałowy?
Małżonek może żądać dodatkowych korzyści ze spadku jeśli dziedziczy z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami. Zasada ta nie dotyczy zstępnych spadkodawcy (dzieci, wnuki), o ile mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, zatem mowa tu głównie o rodzicach lub rodzeństwie spadkodawcy. Oczywiście będzie ona dotyczyć także dziedziczenia z dziećmi, które stale nie zamieszkiwały ze spadkodawcą (czyli z reguły dorosłych i samodzielnych).
W takim wypadku małżonek może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Może to dotyczyć np. mebli, sprzętu RTV i AGD, komputerów domowych, dekoracji mieszkania itd. Prawo to przysługuje małżonkowi tylko wtedy, gdy pozostawał we wspólnym pożyciu ze spadkodawcą do chwili jego śmierci.
Rozdzielność majątkowa a dziedziczenie po małżonku
Może tak być, że na mocy odpowiedniej umowy majątkowej (intercyzy) lub na podstawie wyroku sądu pomiędzy małżonkami ustanawiana jest rozdzielność majątkowa. Małżonkowie są związani więzami typowymi dla małżeństwa, jednak z wyłączeniem wspólności majątkowej. Każde z nich dysponuje swoim prywatnym (tzw. osobistym majątkiem).
Czy ma to jakikolwiek wpływ na dziedziczenie? Teoretycznie nie, a praktycznie tak.
Już tłumaczę.
Małżonek pozostający w ustroju rozdzielności majątkowej dziedziczy na tych samych zasadach i w takim samym udziale, jak w sytuacji gdy pomiędzy małżonkami istnieje wspólność małżeńska.
Od strony praktycznej jedyna różnica jest taka, że nie bierze on jednak udziału w podziale majątku wspólnego.
Co to oznacza?
W innym miejscu wyjaśniałem już, że po śmierci jednego z małżonków pozostających we wspólności majątkowej drugi małżonek w pierwszym etapie staje się wyłącznym właścicielem połowy majątku wspólnego (ta połowa faktycznie nie jest dziedziczona, a przysługuje mu dlatego, że cały majątek zmarłego wchodził w skład majątku wspólnego).
Dopiero druga połowa tego majątku przysługująca zmarłemu podlega dziedziczeniu i z tej połowy pozostający przy życiu małżonek otrzymuje stosowny udział.
Więcej: Rozdzielność majątkowa
Dziedziczenie a rozdzielność majątkowa – przykład I:
W skład majątku wspólnego małżonków posiadających dwóch synów wchodzi stumetrowe mieszkanie we Wrocławiu położone blisko parku.
Po śmierci jednego z małżonków, drugiemu przysługiwać będzie połowa mieszkania oraz 1/3 z połowy zmarłego. Synowie odziedziczą tylko 1/3 z połówki spadkodawcy, a zatem w wyniku dziedziczenia pozostający przy życiu małżonek będzie właścicielem mieszkania w 4/6 części, a każde z dzieci po 1/6.
Tymczasem, gdyby małżonkowie mieli rozdzielność majątkową, a mieszkanie wchodziło w skład majątku osobistego zmarłego małżonka, wówczas po jego śmierci każdy ze spadkobierców stałby się właścicielem mieszkania w 1/3 części.
Widzisz różnicę? W pierwszym przypadku pozostający przy życiu małżonek uzyskał 4/6 mieszkania, a w drugim tylko 1/3.
Dziedziczenie a rozdzielność majątkowa – przykład II:
Żeby w pełni wyjaśnić te zasady muszę przytoczyć jeszcze jeden przykład.
Załóżmy, że wspomniane stumetrowe mieszkanie usytuowane w pobliżu parku zostało zakupione przez małżonków zaraz po ślubie – szczęściarze J.
Dopiero potem, ze względu na to, że mąż prowadził dochodową, ale dosyć ryzykowną działalność gospodarczą, małżonkowie zdecydowali się ustanowić pomiędzy sobą rozdzielność majątkową.
W takim przypadku dziedziczenie tego mieszkania po śmierci jednego z małżonków wyglądałoby tak samo, jak w przypadku, gdyby pozostawali we wspólności małżeńskiej.
Nabywając je do majątku wspólnego, a następnie ustanawiając rozdzielność majątkową małżonkowie stali się współwłaścicielami tego mieszkania w części po ½. Tylko połowa zmarłego małżonka podlega dziedziczeniu, a w efekcie końcowym pozostały przy życiu małżonek będzie posiadał udział w mieszkaniu o wartości 4/6, a dzieci po 1/6.
Jak widzisz są takie sytuacje, w których rozdzielność majątkowa nic nie zmienia w zasadach dziedziczenia, ale występują również takie, w których wygląda to wszystko nieco inaczej.
Kiedy jest możliwe wyłączenie małżonka od dziedziczenia?
Jeśli śmierć spadkodawcy następuje w toku sprawy o rozwód każdy ze spadkobierców może podjąć starania o to, żeby wyłączyć niedoszłego ex małżonka od dziedziczenia. Pozytywne zakończenie tych starań będzie polegało na tym, że małżonek nie będzie dziedziczył, a zatem inni spadkobiercy otrzymają większą część majątku spadkowego.
Pierwszym warunkiem umożliwiającym wyłączenie małżonka od dziedziczenia jest to, żeby w ramach toczącej się jeszcze za życia spadkodawcy sprawy o rozwód, zażądał on orzeczenia rozwodu z winy drugiej strony.
Bez znaczenia pozostaje to, kto wytoczył sprawę o rozwód (przyszły spadkodawca czy jego małżonek), a także to, czy żądanie dotyczy stwierdzenia wyłącznej winy małżonka spadkodawcy, czy orzeczenia o rozwodzie z winy obu stron.
Drugim warunkiem pozytywnego wyłączenia małżonka od dziedziczenia jest to, żeby żądanie rozwiązania małżeństwa z jego winy było uzasadnione. Najprostsza sytuacja jest wówczas, gdy spadkodawca umiera po wydaniu orzeczenia, ale przed jego uprawomocnieniem. Wtedy orzeczenie sądu w zasadzie wyjaśnia sprawę.
Jeśli śmierć następuje wcześniej, spadkobiercy będą musieli wykazać winę małżonka spadkodawcy.
Sprawa sądowa o wyłączenie małżonka
Pozbawienie małżonka możliwości dziedziczenia po spadkodawcy wymaga wszczęcia i przeprowadzenia przez spadkobierców sprawy sądowej. To właśnie w tej sprawie będzie trzeba wykazać winę małżonka w rozpadzie związku ze spadkodawcą.
Taką sprawę może wytoczyć każdy ze spadkobierców. Nie muszą oni działać wspólnie, wystarczy, że jedna osoba zdecyduje się na ten krok.
Działać trzeba szybko, ponieważ rozpoczęcie takiej sprawy jest możliwe w terminie 6 miesięcy od dnia, kiedy spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku i nie później niż 1 rok po tej chwili.
Jeśli jednocześnie toczy się sprawa o stwierdzenie nabycia spadku po spadkodawcy, wówczas sąd powinien tę sprawę zawiesić do czasu rozstrzygnięcia powództwa o wyłączenie małżonka od dziedziczenia.
