Zachowek to instytucja prawna, która w założeniu ma chronić prawa majątkowe określonej grupy najbliższych członków rodziny. Co do zasady pozbawić zachowku możemy jedynie poprzez wydziedziczenie. Życie pisze jednak różne scenariusze i zdarza się, że, mimo iż nie mamy obiektywnych podstaw do wydziedziczenia bliskich, chcemy żeby cały spadek przypadł konkretnej osobie.
Nie zliczę ile już razy moi klienci pytali, czy jest jakiś sposób na pozbawienie zachowku i uniknięciu w przyszłości sprawy sądowej. Spory o zachowek bywają źródłem długotrwałych konfliktów rodzinnych, dlatego z pewnością warto odpowiednio wcześnie podjąć działania prewencyjne. W dzisiejszym artykule omówimy, jak zabezpieczyć majątek przed zachowkiem, jakie znaczenie mają darowizny, testamenty oraz inne rozwiązania przewidziane przez prawo spadkowe. Zapraszam do lektury.
Jak zabezpieczyć majątek przed zachowkiem?
Zgodnie z przepisami prawa spadkowego, zachowek przysługuje najbliższym członkom rodziny spadkodawcy – zstępnym (dzieciom, wnukom), małżonkowi oraz rodzicom (jeśli nie pozostawiono potomstwa). Nawet jeśli w testamencie spadkodawca pominie którąś z tych osób, nadal mogą one dochodzić roszczenia o zachowek.
Zabezpieczenie majątku przed roszczeniami o zachowek wymaga przemyślanej strategii. Do najczęściej stosowanych instrumentów należą:
- umowy majątkowe małżeńskie, ograniczające wspólność majątkową.
- przeniesienie majątku za życia z wykorzystaniem form prawnych, które wyłączają wartość przekazanego mienia z masy spadkowej.
- testament ograniczający zachowek, w którym spadkodawca może wydziedziczyć konkretnych spadkobierców – ale tylko w sytuacjach ściśle określonych przez prawo.
Warto jednak podkreślić, że samo sporządzenie testamentu nie wystarczy. Konieczne jest zrozumienie, jak konkretne działania wpłyną na wysokość zachowku i czy nie spowodują powstania przyszłych roszczeń.
Czy darowizna chroni przed zachowkiem?
Darowizna to jeden z najczęściej stosowanych sposobów przekazywania majątku jeszcze za życia. Jednak darowizny a zachowek to zagadnienie wymagające szczególnej uwagi. Zgodnie z przepisami, darowizny dokonane na rzecz spadkobierców lub uprawnionych wliczają się do zachowku. W zakresie innych osób otrzymane przez nie darowizny wliczają się do zachowku jeżeli zostały dokonane w ciągu 10 lat przed śmiercią spadkodawcy. Jak więc łatwo zauważyć oznacza to, że dokonanie darowizny nie chroni w pełni przed roszczeniami o zachowek.
Alternatywą dla darowizny może być umowa dożywocia, która – w przeciwieństwie do darowizny – nie jest doliczana do masy spadkowej i nie wpływa na obliczenie zachowku. Umowa ta zakłada przekazanie nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie, co czyni ją skutecznym narzędziem w uniknięciu zachowku. Trzeba jednak pamiętać, że jeżeli umowa taka zawarta została jedynie dla pozoru, a jej rzeczywistym celem było uniknięcie zapłaty zachowku, może zostać ona skutecznie podważona przed sądem przez uprawnionych do zachowku.
Jakie zapisy w testamencie ograniczają zachowek?
Testament ograniczający zachowek to jeden z instrumentów planowania spadku, który pozwala częściowo zmodyfikować zasady dziedziczenia. Niestety, samo pominięcie osoby w testamencie nie oznacza, że traci ona prawo do zachowku.
Aby skutecznie ograniczyć roszczenia można sporządzić testament, w którym ujęte będą konkretne zapisy windykacyjne – pozwalają one na przypisanie konkretnego składnika majątku wskazanej osobie, z pominięciem tradycyjnego podziału spadku.
Alternatywnie w testamencie można dokonać wydziedziczenia, ale tylko w określonych prawem przypadkach (np. uporczywe postępowanie wbrew woli spadkodawcy lub brak należytej opieki nad spadkodawcą pozostającym w potrzebie). Wydziedziczenie zawsze musi być odpowiednio uzasadnione.
Jak zaplanować sukcesję, aby uniknąć sporów?
Aby skutecznie zaplanować sukcesję i uniknąć sporów, kluczowe jest wczesne rozpoczęcie działań i pełna analiza sytuacji majątkowej oraz rodzinnej. Warto jasno określić, kto ma dziedziczyć poszczególne składniki majątku, i zadbać o spójność między testamentem, darowiznami oraz ewentualnymi umowami cywilnoprawnymi, takimi jak umowa dożywocia. Warto rozważyć zastosowanie zapisów windykacyjnych, które pozwalają precyzyjnie przekazać określone składniki majątku wybranym osobom. Transparentna komunikacja z członkami rodziny znacząco zmniejsza ryzyko nieporozumień i późniejszych roszczeń o zachowek. Pomocnym może być wsparcie doświadczonego prawnika, który dobierze odpowiednie instrumenty prawne i zadba o ich poprawne wdrożenie.
