Zachowek to instytucja prawa spadkowego, która chroni najbliższych członków rodziny spadkodawcy przed całkowitym pominięciem w testamencie. Ale co się dzieje, gdy uprawniony do zachowku sam jest zadłużony, odrzucił spadek lub spadek jest obciążony długami? Czy dłużnik spadkowy może skutecznie dochodzić zachowku? Poniżej odpowiadamy na najczęstsze pytania dotyczące tej sytuacji.
Zachowek a spadkobiercy obciążeni długami
Czy spadkobierca obciążony długami spadkowymi ma prawo do zachowku? Zachowek przysługuje osobom uprawnionym niezależnie od tego, czy są jednocześnie spadkobiercami, i niezależnie od tego, czy spadek zawiera długi. Spadkobierca, który dziedziczy i przejmuje długi spadkowe, nadal może żądać zachowku, jeśli został pominięty w testamencie lub otrzymał mniej niż przysługuje mu z tytułu zachowku.
Prawo do zachowku a odrzucenie spadku
Czy można żądać zachowku, jeśli odrzuciło się spadek z długami? Jeśli odrzuciłeś spadek z długami, co do zasady tracisz prawo do żądania zachowku. Odrzucenie spadku powoduje, że w świetle prawa jesteś traktowany jak osoba, która nie dożyła otwarcia spadku, a więc zostajesz wyłączony zarówno z dziedziczenia, jak i z prawa do zachowku.
Wyjątkiem jest sytuacja, gdy odrzucenie dotyczy wyłącznie powołania testamentowego, a wciąż przysługuje Ci dziedziczenie ustawowe – wtedy prawo do zachowku może pozostać, ale po odrzuceniu spadku z ustawy prawo do zachowku wygasa.
Podsumowując – odrzucenie spadku, także z powodu długów, co do zasady pozbawia prawa do zachowku. Prawo to mogą jednak zachować Twoi zstępni (np. dzieci), jeśli zostali poczęci przed śmiercią spadkodawcy.
Dochodzenie zachowku przy zobowiązaniach finansowych
Czy zadłużony spadkobierca musi spłacić długi przed otrzymaniem zachowku? Prawo do zachowku nie jest uzależnione od spłaty własnych długów. Jednak jeśli przeciwko spadkobiercy toczy się postępowanie egzekucyjne, jego zachowek może zostać zajęty przez komornika na poczet egzekwowanego zadłużenia.
Czy wierzyciele spadkodawcy mogą przejąć zachowek należny spadkobiercy? Wierzyciele spadkodawcy nie mogą bezpośrednio przejąć zachowku należnego spadkobiercy, ponieważ zachowek jest roszczeniem przysługującym konkretnej osobie wobec spadkobierców lub innych zobowiązanych do jego zapłaty. Jednak jeśli spadkobierca (uprawniony do zachowku) ma własne długi, jego wierzyciele mogą prowadzić egzekucję z kwoty uzyskanego zachowku – czyli zająć go w toku postępowania egzekucyjnego, tak jak inne prawa majątkowe dłużnika.
Zachowek a długi spadkowe
Jak obliczyć zachowek, gdy spadek jest obciążony długami? Zachowek oblicza się od tzw. substratu zachowku – wartości czystej spadku, czyli po odjęciu długów od wartości aktywów oraz dodaniu wartości darowizn i zapisów windykacyjnych dokonanych przez spadkodawcę. Następnie ustala się, jaki udział w spadku przysługiwałby uprawnionemu do zachowku przy dziedziczeniu ustawowym (np. 1/2 dla jednego z dwóch dzieci). Zachowek wynosi:
- dla osób dorosłych: 1/2 wartości udziału spadkowego,
- dla małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy: 2/3 wartości udziału spadkowego.
Jeśli więc spadek jest zadłużony, zachowek może być niższy lub nawet nieopłacalny do dochodzenia, jeśli wartość aktywów jest znikoma.
Prawo do zachowku przy długach – czy zadłużenie spadkobiercy wpływa na wysokość należnego mu zachowku?
Zadłużenie spadkobiercy nie wpływa na wysokość należnego mu zachowku. Wysokość zachowku ustala się na podstawie wartości udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu przy dziedziczeniu ustawowym, a nie na podstawie jego sytuacji finansowej czy osobistego zadłużenia.
Jedynym czynnikiem obniżającym podstawę do obliczenia zachowku są długi spadkowe, które pomniejszają wartość spadku (tzw. substrat zachowku), ale nie dług spadkobiercy uprawnionego do zachowku.
W jakim terminie zadłużony spadkobierca może żądać zachowku?
Roszczenie o zachowek przedawnia się z upływem 5 lat od ogłoszenia testamentu lub – jeśli spadkodawca nie zostawił testamentu – od dnia otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.
Wbrew powszechnej opinii, zachowek może być należy również w razie dziedziczenia ustawowego (np. jeśli spadkodawca za życia rozporządził całym swoim majątkiem i w spadku nie pozostało nic). Wówczas termin przedawnienia zaczyna biec od dnia otwarcia spadku, czyli daty śmierci spadkodawcy.
Po upływie tego terminu roszczenie o zachowek ulega przedawnieniu i nie można go już skutecznie dochodzić przed sądem.
Czy spadkobierca z długami może zrzec się prawa do zachowku?
Spadkobierca z długami może zrzec się prawa do zachowku. Może to nastąpić na dwa sposoby:
- przed śmiercią spadkodawcy – poprzez zawarcie z nim umowy o zrzeczenie się dziedziczenia, która obejmuje również zrzeczenie się prawa do zachowku. Taka umowa musi być zawarta w formie aktu notarialnego. Po jej podpisaniu spadkobierca traktowany jest tak, jakby nie dożył otwarcia spadku i nie ma prawa do zachowku,
- po śmierci spadkodawcy – osoba uprawniona do zachowku może zrzec się tego roszczenia wobec spadkobierców poprzez umowę o zwolnienie z długu (art. 508 KC). W praktyce oznacza to, że nawet jeśli zachowek się należy, uprawniony może dobrowolnie z niego zrezygnować.
Dziedziczenie zadłużenia a zachowek
Jak długi spadkowe wpływają na prawo do zachowku? Im większe długi, tym niższy substrat zachowku, a co za tym idzie – niższe roszczenie. Może się nawet okazać, że zachowek nie przysługuje w ogóle, jeśli po odliczeniu zobowiązań majątek spadkowy ma zerową lub ujemną wartość.
Czy można potrącić długi spadkowe z należnego zachowku? Długów spadkowych nie potrąca się bezpośrednio z należnego zachowku. Długi spadkowe (np. zobowiązania finansowe spadkodawcy, podatki, koszty pogrzebu) są uwzględniane na etapie obliczania tzw. czystej wartości spadku, czyli substratu zachowku. Od wartości aktywów spadku odejmuje się długi spadkowe, a dopiero od tej pomniejszonej kwoty oblicza się wysokość zachowku.
Czy sąd może odmówić przyznania zachowku spadkobiercy z długami?
Sąd nie może odmówić przyznania zachowku tylko dlatego, że osoba go dochodząca jest zadłużona. Może jednak uznać, że nie przysługuje on z innych powodów, na przykład takich jak wydziedziczenie lub gdy wartość spadku nie uzasadnia wypłaty zachowku.
