Prawo przewiduje sytuacje, w których nawet najbliższy krewny może zostać całkowicie pozbawiony prawa do dziedziczenia, w tym również prawa do zachowku. Dzieje się tak w przypadku tzw. niegodności dziedziczenia, czyli gdy spadkobierca dopuścił się wobec spadkodawcy szczególnie nagannego zachowania. Warto znać zależność: niegodność a prawo do zachowku – bo uznanie kogoś za niegodnego pozbawia go nie tylko spadku, ale i roszczeń o zachowek.
Kiedy sąd uzna kogoś za niegodnego?
Uznanie kogoś za niegodnego dziedziczenia następuje:
- wyłącznie na mocy wyroku sądu
- wyrok ten może zostać wydany dopiero po śmierci spadkodawcy.
Sąd rozpatrując sprawę wydziedziczenia bierze pod uwagę, czy doszło do rażącego naruszenia zasad współżycia między spadkobiercą a spadkodawcą. Uchylenie z testamentu nie jest możliwe wyłącznie na podstawie złych relacji rodzinnych – potrzebne są poważniejsze przesłanki.
Kiedy można uznać spadkobiercę za niegodnego? Jeżeli:
1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;
2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;
3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego;
4) uporczywie uchylał się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową;
5) uporczywie uchylał się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Czy niegodny spadkobierca traci prawo do zachowku?
Skutkiem uznania spadkobiercy za niegodnego jest jego wyłączenie z dziedziczenia. Wyrok o niegodności dziedziczenia powoduje, że spadkobierca traci wszelkie prawa do spadku, jakby nie dożył otwarcia spadku. Osoba uznana za niegodną dziedziczenia traci nie tylko prawo do dziedziczenia z ustawy lub testamentu, ale również prawo do zachowku.
Najlepiej na przykładzie zobrazować jak to wygląda i kto traci prawo do zachowku.
Jeśli syn spadkodawcy zostanie uznany za niegodnego przez sąd (np. z powodu przemocy wobec spadkodawcy), nie może otrzymać ani spadku, ani zachowku. Jego dzieci (czyli wnuki spadkodawcy) mogą natomiast dochodzić zachowku, jeśli spełniają ku temu przesłanki.
Jak udowodnić niegodność dziedziczenia?
Udowodnienie niegodności dziedziczenia wymaga przeprowadzenia postępowania sądowego i przedstawienia konkretnych dowodów. W zależności od podstawy niegodności, mogą to być m.in.:
- wyrok sądowy (np. skazujący za przestępstwo wobec spadkodawcy),
- zeznania świadków,
- dokumenty – np. notatki służbowe policji, obdukcje lekarskie,
- SMS-y, e-maile, wiadomości z portali społecznościowych.
Dowodem może być tak naprawdę wszystko, co w sposób wiarygodny, przekonujący i zgodny z prawem potwierdza, że spadkobierca dopuścił się czynu uzasadniającego uznanie go za niegodnego dziedziczenia. Dowody powinny w jasny sposób wskazywać na winę i zamiar działania spadkobiercy. Sąd ocenia wszystkie zgromadzone dowody pod względem wiarygodności.
Czy można wykluczyć dziecko z zachowku?
Można sprawić, aby dziecko nie otrzymało ani spadku, ani zachowku. Obie poniższe instytucje eliminują prawo do zachowku, ale stosuje się je w różnych sytuacjach i trybach.
- Wydziedziczenie – dokonywane jest przez spadkodawcę za jego życia. Musi być zapisane w testamencie wraz z konkretnymi powodami wydziedziczenia. Nie są wystarczające tu ogólniki, dobrze jest zawrzeć konkretną przyczynę.
- Niegodność dziedziczenia – o uznaniu za niegodnego dziedziczenia decyduje sąd na wniosek osoby zainteresowanej i dopiero po śmierci spadkodawcy. Sąd w tym celu musi przeprowadzić postępowanie dowodowe.
Temat zachowek a niegodny spadkobierca budzi emocje, ponieważ wiąże się z oceną czyjegoś zachowania wobec zmarłego i może prowadzić do wykluczenia z dziedziczenia mimo pokrewieństwa. Kwestie spadkowe często zatem wymagają pomocy doświadczonego adwokata lub radcy prawnego.
