Roszczenia spadkowe w rodzinie patchworkowej wywołują wiele pytań. W praktyce podział majątku w takiej rodzinie może prowadzić do sporów. Warto wiedzieć jakie zasady obowiązują przy podziale spadku. Przyjrzyjmy się jak wygląda kalkulacja zachowku w rodzinie patchworkowej oaz kto i kiedy ma prawo do zachowku.
Czy dzieci z drugiego małżeństwa mają prawo do zachowku?
Tak, dzieci z każdego małżeństwa, zarówno dzieci z pierwszego małżeństwa, drugiego i kolejnych, a także dzieci pozamałżeńskie są traktowane na równi i mają one prawo do zachowku. Ważna jest linia pokrewieństwa.
Kto ma pierwszeństwo do zachowku – dzieci czy współmałżonek?
Żadne z nich nie ma „pierwszeństwa” przed drugim – mają równorzędne prawo do zachowku. Uprawnieni do zachowku są zstępni, małżonek oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy.
Czy pasierb ma prawo do zachowku?
Dziecka małżonka (pasierb) nie ma prawa do zachowku, chyba że został przysposobiony (adoptowany) przez spadkodawcę. W przypadku pełnej adopcji zachowek będzie mu przysługiwał tak samo jak dzieciom biologicznym.
Jak dzieli się zachowek w rodzinie z dziećmi z różnych związków?
Zachowek dla dzieci z różnych związków jest taki sam. Dzieci pozamałżeńskie i dzieci z małżeństwa mają będą mieć takie same prawa do zachowku. Jednak jeżeli dziecko będzie niepełnoletnie lub trwale niezdolne do pracy jego udział w zachowku będzie wyższy. W przypadku braku testamentu prawa spadkowe dzieci przyrodnich wynikają bezpośrednio z zasad dziedziczenia ustawowego.
Najlepiej posłużyć się przykładem. Załóżmy, że:
Spadkodawca pozostawił żonę, jedno dziecko z obecną żoną oraz dwoje dzieci z poprzedniego związku. Spadkodawca pozostawił testament, w którym do całości spadku powołał żonę. Gdyby nie było testamentu to miałoby miejsce dziedziczenie ustawowe – majątek dzielony byłby na 4 równe części: żona i troje dzieci – każdy po 1/4. Jako że spadkobiorca nic dzieciom nie zostawił, to przysługuje im roszczenie o zachowek. Każde dziecko ma prawo do 1/2 z 1/4 = 1/8 wartości spadku (lub 2/3 z 1/4, jeśli np. dziecko jest małoletnie lub niezdolne do pracy).
Jak obliczyć wysokość zachowku dla dzieci z różnych związków?
- Na początku ustal kto jest uprawniony do zachowku. Uprawnieni mogą być dzieci (wszystkie – niezależnie z jakiego związku pochodzą), małżonek, ewentualnie rodzice spadkodawcy (jeśli brak jest zstępnych).
- Następnie oblicz wartość spadku. Wlicza się do niej majątek spadkowy, długi, ale też darowizny uczynione za życia (tu istnieją pewne wyjątki).
- Ustal, jaki udział w spadku przypadłby dziecku przy dziedziczeniu ustawowym (obliczanie udziału w masie spadkowej).
- Oblicz zachowek, z założeniem, że jego wysokość to 1/2 wartości udziału ustawowego – dla dzieci pełnoletnich i zdrowych, 2/3 wartości udziału ustawowego – dla dzieci małoletnich lub trwale niezdolnych do pracy.
- Porównaj wysokość zachowku z tym, co dane dziecko faktycznie otrzymało – jeśli osoba uprawniona do zachowku otrzymała darowiznę za życia spadkodawcy – może to być zaliczone na poczet zachowku. Jeżeli jednak dostała mniej niż przysługuje jej z zachowku, może żądać uzupełnienia zachowku.
Podział zachowku między rodzeństwo przyrodnie może prowadzić do sporów, zwłaszcza gdy brak jest jednoznacznych zapisów testamentowych. Dlatego też warto zwrócić się o pomoc prawną.
Jaki procent spadku stanowi zachowek dla dzieci?
Zachowek dla dzieci, czyli zstępnych spadkodawcy, wynosi co do zasady połowę wartości tego, co dziecko otrzymałoby, gdyby dziedziczyło na podstawie ustawy. Oznacza to, że jeśli dziecko nie zostało uwzględnione w testamencie, a zgodnie z przepisami dziedziczenia ustawowego przypadłaby mu określona część majątku, to ma ono prawo domagać się zapłaty zachowku w wysokości 50% tej wartości.
W szczególnych sytuacjach, gdy dziecko jest małoletnie (czyli nie ukończyło 18 lat) lub trwale niezdolne do pracy, przysługuje mu zachowek w wyższej wysokości – równej 2/3 wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym.
W sytuacji braku testamentu podział majątku między przyrodnie rodzeństwo następuje według przepisów dziedziczenia ustawowego, czyli po równo.
Czy można wydziedziczyć dziecko z pierwszego małżeństwa?
Wydziedziczyć można zarówno swoje dzieci, jak i małżonka. Wydziedziczenie musi być jednak uzasadnione. Brak podstaw do wydziedziczenia oznacza, że łatwo będzie można je podważyć. A zatem pytanie kiedy wydziedziczenie będzie skuteczne? Przede wszystkim musi być ono wyraźnie wskazane w testamencie, a podana przyczyna wydziedziczenia musi być prawdziwa. Muszą istnieć ważne przyczyny wydziedziczenia, będzie to miało miejsce np. gdy spadkobierca:
- uporczywie postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (np. przemoc, uzależnienie),
- dopuścił się względem spadkodawcy albo jego najbliższych umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu, wolności lub rażącej obrazy czci (np. pobicie, groźby, znieważenie),
- uporczywie nie dopełnia obowiązków rodzinnych wobec spadkodawcy (np. zerwała kontakt, nie pomagała w chorobie mimo możliwości).
