W momencie śmierci osoby fizycznej jej majątek przechodzi na spadkobierców. W celu uzyskania dokumentu potwierdzającego nabycie spadku należy przeprowadzić postępowanie spadkowe w sądzie lub zwrócić się do notariusza.
Procedura ustalania spadkobierców w Polsce
Jak przebiega postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku? Postępowanie spadkowe jest formalnym krokiem, który ma na celu ustalenie kręgu spadkobierców i przyznanie im praw do majątku zmarłego. Prawo spadkowe przewiduje, że postępowanie spadkowe występuje w dwóch formach:
- przed sądem – wniosek o stwierdzenie nabycia spadku składa osoba zainteresowana, np. potencjalny spadkobierca. Sąd przeprowadza postępowanie, na końcu którego wydaje postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku,
- u notariusza – notarialne poświadczenie dziedziczenia jest szybszą opcją, jeśli wszyscy spadkobiercy są zgodni. Notariusz wydaje akt poświadczenia dziedziczenia.
Czy notariusz może ustalić spadkobierców? Notariusz ma kompetencje do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, który jest alternatywą dla postępowania sądowego. Warto jednak pamiętać, że notariusz nie ustala spadkobierców w sposób niezależny, lecz na podstawie przedstawionych dokumentów i oświadczeń stron.
Aby uzyskać akt poświadczenia dziedziczenia u notariusza, konieczne jest:
- zgodne stanowisko wszystkich spadkobierców,
- pełna dokumentacja potwierdzająca prawo do dziedziczenia.
Notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, który ma taką samą moc prawną jak orzeczenie sądu. W przypadku sporów między spadkobiercami sprawa musi zostać skierowana do sądu.
Jakie dokumenty są potrzebne do ustalenia spadkobierców?
Krąg spadkobierców ustalany jest na podstawie dokumentów. Dokumenty potrzebne do stwierdzenia nabycia spadku to:
- akt zgonu zmarłego – jest niezbędnym dokumentem do wszczęcia postępowania spadkowego,
- testament (jeśli istnieje) – czyli dokument określający wolę spadkodawcy. Testament może być sporządzony własnoręcznie, notarialnie lub w innej formie przewidzianej przez Kodeks cywilny,
- odpisy aktów stanu cywilnego – na przykład akt urodzenia lub akt małżeństwa, które potwierdzają pokrewieństwo spadkodawcy ze spadkobiercami oraz zmianę nazwiska spadkobierców.
Dzięki powyższym dokumentom możliwe jest ustalanie spadkobierców.
Dziedziczenie ustawowe
Kto może być spadkobiercą ustawowym? Jeśli spadkodawca nie sporządził testamentu, dziedziczenie odbywa się na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego. Spadkobiercami ustawowymi są osoby określone w porządku dziedziczenia ustawowego:
- małżonek oraz zstępni spadkodawcy (dzieci, wnuki) – dziedziczą w pierwszej kolejności,
- rodzice – dziedziczą, gdy brak zstępnych spadkodawcy,
- rodzeństwo spadkodawcy – dziedziczy, jeżeli jedno z rodziców spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku. Udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych. A jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego zstępnym,
- dziadkowie spadkodawcy – dziedziczą w przypadku braku zstępnych, małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy,
- gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa – dziedziczy w przypadku braku małżonka spadkodawcy, jego krewnych i dzieci małżonka spadkodawcy. Jeżeli ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Rzeczypospolitej Polskiej nie da się ustalić albo ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy znajdowało się za granicą, spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.
Rola sądu w postępowaniu spadkowym
Sądowe postępowanie spadkowe wymaga złożenia wniosku o stwierdzenie nabycia spadku do sądu rejonowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy. Rolą sądu w postępowaniu spadkowym jest ustalenie wszystkich potencjalnych spadkobierców. Wnioskodawca powinien we wniosku o stwierdzenie nabycia spadku wskazać osoby, które należą do kręgu najbliższej rodziny spadkodawcy. Następnie sąd wyznacza posiedzenie. Wnioskodawca oraz pozostali uczestnicy postępowania muszą stawić się w sądzie w celu złożenia wyjaśnień w sprawie – sąd będzie ustalał, kto i w jakich udziałach nabędzie pozostawiony spadek.