Co to jest zapis testamentowy?
Zapis testamentowy jest rozrządzeniem spadkodawcy na wypadek śmierci, uczynionym w testamencie.
Na jego mocy testator zobowiązuje dziedziczącego po nim spadkobiercę testamentowego lub spadkobiercę ustawowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby, a więc zapisobiercy. Obciążyć zapisem zwykłym można zatem osobę, która jest jednocześnie spadkobiercą.
Zapis zwykły tworzy obowiązek określonego zachowania nakładanego na wskazaną osobę, należącą do kręgu spadkobierców zapisodawcy. Przyjmuje on postać spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby trzeciej. Bez różnicy jest, czy spadkodawca postanowił obciążyć zapisem zwykłym spadkobiercę ustawowego lub testamentowego.
Zapisy dalsze
W polskim prawie dopuszczalne są także tzw. dalsze zapisy, na podstawie których spadkodawca może obciążyć zapisami zwykłymi także ustanowionych już zapisobierców.
Zapisobiorca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obciążenia także w taki sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiorcy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego wykonanie.
Co może być przedmiotem zapisu testamentowego?
Jak stwierdził w jednym z orzeczeń Sąd Najwyższy, w powstałym wskutek uczynienia zapisu zwykłego stosunku prawnym, zapisobierca jest wierzycielem, obciążony – dłużnikiem, a przedmiotem jest świadczenie majątkowe określone przez spadkodawcę w testamencie.
Świadczenie majątkowe
Przedmiotem zapisu zwykłego może być zarówno świadczenie finansowe o charakterze jednorazowym, polegające na zapłacie oznaczonej sumy pieniężnej, jak i świadczenie powtarzające się w przyszłości. Może ono na przykład przybrać postać renty. Przedmiot zapisu zwykłego może stanowić także rzecz zapisana w postaci całej nieruchomości, bądź też zobowiązanie spadkobiercy, aby nastąpiło przekazanie własności w postaci określonego w niej udziału. Wreszcie, przedmiot zapisu może być również oznaczony jako wartość określonej części spadku.
Generalnie, przedmiotem zapisu testamentowego, może być każde zobowiązanie do przeniesienia własności i wydania rzeczy oznaczonej co do gatunku lub co do tożsamości, a także ustanowienia prawa rzeczowego. Przedmiotem zapisu może być również obowiązek przekazania określonej ilości pieniędzy, lub ustanowienie renty, przelew wierzytelności. Dopuszczalne prawnie jest także uczynienie przedmiotem zapisu umorzenia długu.
Czy przedmiotem zapisu mogą być tylko świadczenia wchodzące w skład spadku?
Na ogół przedmiotem zapisu zwykłego są rzeczy lub prawa wchodzące w skład spadku. Nie ma jednak przeszkód prawnych do uczynienia przedmiotem zapisu zwykłego składników niewchodzących w skład masy spadkowej.
Musisz jednak pamiętać, że w braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia. Taki sam skutek następuje także, gdy spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia rzeczy zapisanej.
W jaki sposób ustanowić zapis w testamencie?
Podstawowym wymogiem w zakresie skutecznego ustanowienia i wykonania zapisu jest ściśle określenie przez spadkodawcę w testamencie jego przedmiotu. Konieczne jest więc dokładne wskazanie prawa majątkowego, które jest nim objęte, jak również precyzyjne określenie zarówno osoby spadkobiercy, obciążonego zapisem, jak również podmiotu na rzecz którego ma dojść do wykonania zapisu. Wszystko to musi wynikać wprost i w sposób ścisły oraz jednoznaczny z treści samego testamentu i nie może być wnioskowane dopiero na skutek dokonywania wykładni sporządzonego przez testatora aktu ostatniej woli.
Wykładnia zapisu
Sąd Najwyższy stwierdził, że w razie wątpliwości co do treści zapisu, zastosowanie ma zasada prawna, że jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.
Czy zapis może być uczyniony z pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu? Różnice z zapisem windykacyjnym
W polskim systemie prawnym, nie ma żadnych przeszkód, aby zapis testamentowy został uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Jest to jedna z podstawowych cech, jakie odróżniają zapis zwykły od zapisu windykacyjnego. Przedmiotem zapisu windykacyjnego nie mogą być tego rodzaju elementy. Poza tym zapis windykacyjny może być dokonany wyłącznie w testamencie notarialnym. Wreszcie zapis windykacyjny powoduje bezpośrednie nabycie jego przedmiotu przez zapisobiorcę.
Czy możliwe jest odrzucenie zapisu?
Zapisobierca ma prawo odrzucenia zapisu poprzez złożenie odpowiedniego oświadczenia spadkobiercy, który został obciążony obowiązkiem wykonania zapisu.
Nie jest dopuszczalne złożenie takiego oświadczenia za życia spadkodawcy.
W polskim prawie funkcjonuje domniemanie, zgodnie z którym – jeśli zapisobierca nie odrzucił zapisu, to znaczy że go przyjął.
Wymagalność zapisu
Zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu, czyli od dnia wymagalności zapisu. Termin ten zależy de facto od woli spadkodawcy. Ten bowiem może wyznaczyć w testamencie inną datę przewidzianą do wykonania zapisu. Ogłoszenie testamentu wyznacza chwilę realizacji zapisu tylko i wyłącznie w braku odmiennej woli spadkodawcy.
Zdaniem Sądu Najwyższego, jeżeli zapis jest bezterminowy i bezwarunkowy, to staje się on wymagalny od obciążonego zapisem niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu, płatny zaś po wezwaniu obciążonego zapisem przez zapisobiercę do wykonania zapisu.
Zasadą jest, że zapisobierca obciążony dalszym zapisem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę.
Spadkobierca obciążony zapisem może uwolnić się od swojej odpowiedzialności poprzez odrzucenie spadku.
Roszczenie o wykonanie zapisu
W chwili otwarcia spadku powstaje stosunek zobowiązaniowy pomiędzy spadkobiercą lub zapisobiercą obciążonym zapisem a zapisobiercą. Skutkiem tego jest powstanie po stronie zapisobiercy roszczenia o spełnienie zapisu testamentowego z chwilą otwarcia spadku.
W sytuacji, w której spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości ich udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Zasadę tą stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu.
Sposób dochodzenia wykonania zapisu
Zapisobierca może dochodzić spełnienia świadczenia z zapisu wytaczając przed sądem odpowiednie powództwo o wykonanie zapisu.
Za realizację zapisu zwykłego obciążony odpowiada całym swoim majątkiem.
Sposób wykonania zapisu
Realizacja zapisu wymaga co do zasady spisania odpowiedniej umowy. Pominięcie jej zawarcia jest zasadne jedynie wobec przedmiotów mniejszej wartości, w ich wypadku bowiem wystarczy zwykłe fizyczne przekazanie.
Musisz jednak pamiętać, że realizacja zapisu, którego przedmiotem jest nieruchomość, wymaga sporządzenia umowy w formie aktu notarialnego.
Odpowiedzialność za spełnienie zapisu
Nienależyte wykonanie zapisu rodzi odpowiedzialność po stronie osoby, która została nim obciążona.
Jeżeli zapis obejmował rzecz oznaczoną co do tożsamości, wówczas obciążony zapisem ponosi względem zapisobiercy odpowiedzialność za wady rzeczy, na takich zasadach, jakby był darczyńcą.
Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby zapisobiercy.
Zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem odszkodowania za nienależyte spełnienie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego samego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia.
Do odpowiedzialności obciążonego względem zapisobiercy ma zastosowanie zasada, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Dziedziczenie zapisu
Jeżeli osoba obciążona zapisem umrze jeszcze przed realizacją swojego obowiązku, wówczas zapis przechodzi na jej spadkobierców. Tym samym, pomimo śmierci osoby obciążonej zapisem, wskazany przez spadkodawcę w testamencie obowiązek określonego zachowania, nie podlega wygaśnięciu.
Polskie prawo spadkowe przewiduje, że jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać dalsze zapisy.
Wygaśnięcie zapisu
Jeżeli spełnienie zapisu okaże się niemożliwe z powodu okoliczności, za które zobowiązany nie ponosi odpowiedzialności, zobowiązanie tytułu zapisu oraz uczyniony zapis wygasa. Skutek ten jednak nie następuje, gdy spadkodawca wskazał w testamencie inny sposób wykonania zapisu, np. zobowiązał obciążonego do wypłacenia zapisobiercy równowartości przedmiotu zapisu w pieniądzach.
Przedawnienie zapisu
Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia wymagalności zapisu.
