Prawo spadkowe i postępowanie spadkowe – wszystko, co trzeba wiedzieć

Prawo spadkowe i postępowanie spadkowe – wszystko, co musisz o nich wiedzieć

Każdy z nas prędzej czy później zetknie się z prawem i postępowaniem spadkowym. Choć na pierwszy rzut oka te dziedziny prawa wydają się bardzo skomplikowane, to jednak warto zapoznać się z podstawowymi informacjami na ich temat oraz próbować zrozumieć najważniejsze pojęcia i zasady z ich zakresu.

Zapraszam więc do udania się razem ze mną w fascynującą podróż po prawie i procedurze spadkowej…

Prawo spadkowe – co oznacza?

Jakie jest prawo spadkowe? Prawo spadkowe stanowi dział prawa cywilnego. Zawarte jest ono w swojej największej części w dwóch aktach prawnych. Przepisy prawa materialnego obejmującego prawo spadkowe, zawierające istotę jego poszczególnych elementów, znajdują się zasadniczo w Kodeksie cywilnym. W pewnych zakresach, do spraw spadkowych, mają zastosowanie także przepisy ogólne prawa cywilnego. Przepisy dotyczące proceduralnych aspektów prawa spadkowego znajdują się generalnie w przepisach zawartych w Kodeksie postępowania cywilnego. Te właśnie dziedziny prawa, zawarte w dwóch aktach prawnych, normują zasady dziedziczenia i postępowania spadkowego. Nie może ono więc być regulowane w trybie wydawania dekretów.

Prawo spadkowe jest zbiorem powszechnie obowiązujących norm prawnych, określających skutki prawne śmierci osoby fizycznej. Reguluje zasady przejścia ogółu praw i obowiązków majątkowych, a więc obowiązków wynikających z dziedziczenia i przysługujących spadkodawcy z chwilą jego zgonu, na osoby trzecie, a więc spadkobierców. Oznacza to, że w razie śmierci testatora, nie następuje ich wygaśnięcie a prawa i obowiązki zmarłego ulegają przeniesieniu na inne osoby fizyczne lub prawne.

Prawo spadkowe określa przede wszystkim przedmiot dziedziczenia, a więc zakres praw i obowiązków spadkowych, jak również stanowisko prawne spadkobiercy oraz zasady dziedziczenia, a także osoby, które są do niego uprawnione.

Co to jest dziedziczenie?

Klienci czasami zadają mi pytanie: Co to jest dziedziczenie? Dziedziczenie oznacza przejście, w momencie śmierci spadkodawcy, a więc po otwarciu spadku, ogółu przysługujących mu praw i obowiązków majątkowych stanowiących spadek na spadkobierców. Jego porządek określają przepisy prawa materialnego. Pojęcie otwarcia spadku oznacza zespół skutków w sferze prawa spadkowego, jakie następują wraz ze śmiercią spadkodawcy.

Rodzaje dziedziczenia

Prawo spadkowe wskazuje, że dziedziczenie jest możliwe w dwóch trybach:

• ustawowym, kiedy spadkodawca nie pozostawił testamentu,
• testamentowym, na podstawie testamentu sporządzonego przez spadkodawcę.

Co to jest spadek?

Prawo spadkowe określa, że spadek stanowi ogół praw i obowiązków majątkowych przechodzących ze spadkodawcy na spadkobierców. W skład spadku wchodzą nie tylko przysługujące mu prawa i obowiązki istniejące w chwili jego śmierci, ale także takie, które w tym czasie jeszcze nie egzystowały, jak na przykład obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek czy też wypełnienia zapisów i poleceń zawartych w testamencie. Spadek podlega podziałowi pomiędzy spadkobierców w drodze działu spadku.

Kto może być spadkodawcą

Przepisy prawa spadkowego wskazują, że spadkodawca, zwany też testatorem to osoba, której przedmioty spadkowe oraz prawa i obowiązki majątkowe, wchodzące w skład spadku i stanowiące masę spadkową z chwilą śmierci spadkodawcy przechodzą na inne podmioty, czyli spadkobierców.

Spadkodawcą może być tylko i wyłącznie osoba fizyczna. która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może więc to być osoba ubezwłasnowolniona bądź niepełnoletnia.

Spadkodawca może wyrazić swoją wolę przez testament. Gdy tego nie uczyni, wówczas następuje dziedziczenie masy spadkowej na podstawie ustawy, po czym następuje dział spadku.

Kto może być spadkobiercą

Kto dziedziczy spadek? Jakie prawa ma spadkobierca? Spadkobiercą jest każdy podmiot na który przechodzi, wskutek spadkobrania, ogół praw i obowiązków spadkodawcy, stanowiący masę spadkową, która następnie podlega podziałowi poprzez dział spadku. Jak stanowi prawo spadkowe, spadkobiercą może być każda osoba fizyczna, a więc człowiek lub osoba prawna, czyli na przykład spółka z ograniczoną osobowością prawną, stowarzyszenie czy fundacja. Teoretycy analizujący prawo spadkowe wskazują, że spadek może objąć także jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej. Do dziedziczenia testamentowego może być powołane także dziecko poczęte, tzw. nasciturus, pod warunkiem, że urodzi się żywe.

Zdolność dziedziczenia

Jak stanowi prawo spadkowe, aby powołanie spadkobiercy było skuteczne, musi on posiadać w chwili otwarcia spadku, a więc śmierci spadkodawcy, zdolność do tego, aby objąć spadek. Każda osoba fizyczna, co do zasady, od chwili urodzenia ma zdolność do dziedziczenia. Zdolność taką ma także każda osoba prawna od chwili swego powstania. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, w której spadkodawca w testamencie tworzy fundację, a tym samym powołuje do dziedziczenia nie istniejącą jeszcze osobę prawną. Musi ona jednak zostać wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od otwarcia i ogłoszenia testamentu, a sam testament sporządzony w formie aktu notarialnego.

Dziedziczenie ustawowe

Przepisy prawa spadkowego wskazują, że dziedziczenie ustawowe następuje, gdy spadkodawca w ogóle nie sporządził testamentu lub okazał się on nieskuteczny, na przykład wskutek wskazania spadkobiercy w sposób uniemożliwiającym jego identyfikację albo też, gdy osoby powołane do spadku nie chcą go otrzymać lub nie mogą zostać spadkobiercami. W takim wypadku dochodzi do dziedziczenia ustawowego. Spadkobiercy z ustawy dziedziczą według zasad wskazanych w przepisach prawa spadkowego, w odpowiedniej kolejności, co stanowi tzw. porządek dziedziczenia. Aby mogli oni objąć przypadające im części spadku, musi nastąpić dział spadku.

Dziedziczenie testamentowe

W przypadku dziedziczenia testamentowego spadkobiercy dziedziczą na mocy sporządzonego przez testatora testamentu, stanowiącego rozporządzenie majątkiem na wypadek śmierci. Cechą charakterystyczną dziedziczenia testamentowego jest swoboda testowania. Oznacza ona, że w ramach obowiązującego prawa, testator ma pełną swobodę w dysponowaniu swoim majątkiem oraz w wyborze osób na rzecz których to nastąpi. Dotyczy to również wielkości przypadających konkretnym spadkobiercom udziałów w masie spadkowej, które wyznacza testament spadkodawcy.

Testament

Testament jest oświadczeniem woli spadkodawcy o statusie dokumentu prywatnego. Zawiera on rozrządzenia testatora majątkiem na wypadek własnej śmierci. Jego przedmiotem są wszelkie przedmioty i prawa majątkowe, które mu przysługują. Dotyczy to zarówno aktywów, a więc czystego majątku, jak i pasywów, czyli zobowiązań (długów).

Musisz wiedzieć, że istnieją dwa zasadnicze rodzaje testamentów, w postaci:

• testamentu zwykłego,
• testamentu szczególnego.

W przypadku testamentu zwykłego, wyróżniamy z kolei:

• testament pisemny (własnoręczny, holograficzny),
• testament allograficzny, czyli urzędowy,
• testament notarialny, sporządzony w formie aktu notarialnego.

Wśród testamentów szczególnych, istnieją oświadczenia woli przyjmujące postać:

• testament ustnego,
• testament podróżnego,
• testament wojskowego.

Testament notarialny

Sporządzić testament tego rodzaju może tylko i wyłącznie notariusz – jako akt notarialny. W tym celu możesz udać się do dowolnej Kancelarii notarialnej. Testament ten ma – jako jedyny – moc dokumentu urzędowego. Oryginał testamentu jest przechowywany w kancelarii notarialnej przez 10 lat, a następnie przekazywany do właściwego sądu rejonowego.

Notarialny Rejestr Testamentów

Każdy rozporządzenie testamentowe można wprowadzić do Notarialnego Rejestru Testamentów, prowadzonego przez Krajową Radę Notarialną. Jest to procedurą całkowicie dobrowolną i nieodpłatną. Rejestr to baza danych, w której wpisane są potwierdzone przez notariusza i zdeponowane w jego kancelarii rozporządzenia testamentowe. Z mocy prawa, za życia spadkobiercy wpis pozostaje niejawny. O udzielenie informacji z Rejestru może wystąpić każdy, kto przedstawi odpis aktu zgonu lub inny dokument urzędowy, z którego wynika, że spadkobierca nie żyje. Wniosek w tym przedmiocie musisz złożyć na piśmie. Aby był ważny, powinien zawierać dane wystarczające do identyfikacji spadkobiercy. Wpis testamentu w Rejestrze może także być wykreślony po upływie 100 lat od daty jego zarejestrowania.

Testament ustny

Spadkobierca może sporządzić testament ustny w dwóch sytuacjach. Pierwszą z nich jest tzw. obawa rychłej śmierci, przy czym chodzi tu o istnienie po stronie spadkodawcy świadomości zbliżającej się śmierci. „Obawa” oznacza uczucie niepokoju, co do skutku czegoś, zaś „ rychły” to bliski, czyli taki stan, który nastąpi niebawem. Dodatkowo w oparciu o wiedzę medyczną lub doświadczenie życiowe musi istnieć podstawa do przyjęcia, iż w chwili sporządzania testamentu obawa rychłej śmierci rzeczywiście występowała. Inną sytuacją uzasadniającą przygotowanie testamentu tego rodzaju jest istnienie szczególnych okoliczności, w których zachowanie zwykłej formy testamentu (np. pisemnej) jest niemożliwe lub bardzo utrudnione.

W przypadku testamenty ustnego, spadkodawca, musi wyrazić swoją ostatnią wolę ustnie. Oprócz tego przy jego powstaniu wymagana jest obecność co najmniej trzech osób – będących tzw. świadkami testamentu ustnego. Osoby te muszą być w pełni świadome swojej roli, a także woli spadkodawcy. Nie każdy może być świadkiem testamentu ustnego.

Po pierwsze należy wykluczyć osoby, które nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych; są niewidome, głuche lub nieme; nie potrafią czytać i pisać; nie władają językiem, w którym spadkodawca sporządza testament oraz skazani prawomocnym wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Po drugie świadkiem testamentu ustnego nie może być osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

Testament własnoręczny

Testament własnoręczny, jest oświadczeniem woli spadkodawcy o statusie dokumentu prywatnego. W testamencie odręcznym, jako spadkodawca, musisz zawrzeć trzy konieczne elementy:

• napisać go w całości pismem ręcznym,
• opatrzyć datą,
• opatrzyć go swoim własnoręcznym podpisem.

W razie braku choć jednego z wyżej wymienionych elementów, będzie zachodziła nieważność testamentu. Możesz jednak pominąć w swoim testamencie wskazanie daty, jeżeli nie wywołuje to wątpliwości co do:

• zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu,
• treści testamentu,
• wzajemnego stosunku kilku testamentów, a więc w sytuacji, gdy sporządzono kilka testamentów, a brak daty uniemożliwia ustalenie dokładnej kolejności ich sporządzenia.

Rozrządzenia testamentowe

Prawo spadkowe przewiduje szereg różnych rozrządzeń, jakie spadkodawca może zawrzeć w testamencie. Do najważniejszych z nich należą, jak przewiduje prawo spadkowe:

• zapis windykacyjny,
• zapis zwykły,
• wydziedziczenie,
• ustanowienie wykonawcy testamentu.

Zapis windykacyjny

Zapis windykacyjny to rozporządzenie testamentowe, poprzez które spadkodawca postanawia, że wskazana przez niego osoba, a więc zapisobierca, nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku. Zapis windykacyjny może być dokonany tylko i wyłącznie w testamencie notarialnym. Przedmiot zapisu windykacyjnego może stanowić jedynie:

• rzecz oznaczona co do tożsamości, co dotyczy zarówno ruchomości, jak i nieruchomości,
• zbywalne prawo majątkowe,
• przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne,
• ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności,
• ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.

Musisz wiedzieć, że zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego uważa się za nieistniejące, a więc nie wywołujące żadnych skutków prawnych. Począwszy od chwili otwarcia spadku aż do dokonania działu spadku np. po stwierdzeniu przez sąd nabycia spadku, zapisobiercy i spadkobiercy odpowiadają solidarnie za długi spadkowe. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego.

Zapis zwykły

Poprzez zapis zwykły spadkodawca może zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby. Spadkodawca może także postanowić o ustanowieniu tzw. dalszego zapisu, a więc obciążyć zapisem zwykłym także zapisobiercę.

Wykonawca testamentu

Zgodnie z zasadami prawa spadkowego, spadkodawca może ustanowić także wykonawcę testamentu lub nawet kilku wykonawców testamentu. Wykonawca testamentu to wskazana w testamencie pełnoletnia osoba fizyczna, posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, a więc nie ubezwłasnowolniona. Jak mówi prawo spadkowe, jeżeli nie istnieją odmienne postanowienia, do wykonawcy testamentu należy:

• rozrządzenie całego spadku – majątku spadkowego,
• wykonanie poleceń oraz zwykłych zapisów,
• uiszczenie długów spadkowych.

Do wykonawcy testamentu, po tym jak zostanie zakończony dział spadku, należy także wydanie wszystkim spadkobiercom majątku zgodnie z wolą spadkodawcy.

Niegodność dziedziczenia

Prawo spadkowe określa, iż spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego dziedziczenia, jeżeli:

• dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy,
• spadkobierca podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności,
• umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Zachowek

Zgodnie z przepisami prawa spadkowego, zachowek jest instytucją prawa spadkowego, która ma na celu ochronę najbliższych krewnych przed dokonywaniem przez przyszłego spadkodawcę takich rozporządzeń swoim majątkiem, które byłyby sprzeczne z ich interesami. Prawo spadkowe stanowi, że osobami uprawnionymi do otrzymania zachowku są spadkodawcy, którzy w danym wypadku dziedziczyliby z ustawy jako osoby należące do kręgu najbliższej rodziny posiadanej przez przyszłego spadkodawcę, ale spadkodawca:

• pominął je w testamencie,
• przeznaczył im taką część spadku, która nie pokrywa w całości wysokości zachowku,
• uszczuplił przypadający im spadek, poprzez wykonane przed śmiercią darowizny lub zapisy windykacyjne. wskutek czego przedstawia on niższą wartość, niż powinien.

Prawo do zachowku przysługuje:

• zstępnym, a więc w pierwszym rzędzie dzieciom spadkodawcy, następnie wnuk spadkodawcy czy wnuczka etc.,
• małżonkowi,
• rodzicom spadkodawcy.

Każdy, komu przysługuje zachowek, może wystąpić o zapłatę zachowku w razie, gdy nie otrzymał należnej mu części masy spadkowej ani na skutek dziedziczenia lub zapisu w testamencie, ani też na skutek darowizny, którą spadkodawca uczynił jeszcze za życia, a zaliczanej do spadku. Prawo spadkowe przewiduje także, iż zstępny spadkodawcy uprawniony jest do zachowku po swoich rodzicach. Uprawnionym z do zachowku należy się połowa wartości udziału spadkowego, który by im przypadał przy spadkobraniu na podstawie ustawy. Udział ten ulega odpowiedniemu powiększeniu i wynosi dwie trzecie wartości udziału spadkowego, w przypadku, gdy uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli jest małoletni.

Akt poświadczenia dziedziczenia

Akt poświadczenia dziedziczenia, jest dokumentem urzędowym, stanowiącym dowód na to, że dany spadkobierca nabył prawa do spadku po określonym spadkodawcy. Do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia uprawniony jest tylko i wyłącznie notariusz. Może to być każdy notariusz w kraju, niezależnie do tego, gdzie przed śmiercią mieszkał spadkodawca, o ile był obywatelem polskim, a także bez względu na miejsca położenia składników majątku spadkowego, czy też właściwości sądu spadku. Krąg osób uprawnionych do wystąpienia o sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia jest szeroki i dotyczy wszystkich tych, którzy są w stanie wykazać, że mają w tym interes prawny. Aby sporządzić akt poświadczenia dziedziczenia, niezbędne jest pozostawanie wszystkich spadkobierców w zgodzie co do następujących elementów:

• kręgu spadkobierców,
• wysokości przysługujących im udziałów w spadku,
• podstawy dziedziczenia (ustawowe, czy testamentowe).

Akt poświadczenia dziedziczenia nie może zostać sporządzony na podstawie testamentów szczególnych. Po sporządzeniu aktu poświadczenia dziedziczenia, notariusz niezwłocznie dokonuje jego wpisu do Rejestru Spadkowego za pośrednictwem systemu teleinformatycznego prowadzonego przez Krajową Radę Notarialną, opatrując go kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Co ważne, zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, ma taką samą moc prawną jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Dzięki temu może następnie nastąpić dział spadku.

Zasady dziedziczenia testamentowego

Dziedziczenie na podstawie testamentu masy spadkowej przypadającej konkretnym spadkobiercom kieruje się pewnymi zasadami, które muszą być bezwzględnie przestrzegane. Opisałem je w artykule: Dziedziczenie testamentowe.

Zasady dziedziczenia ustawowego

Porządek dziedziczenia ustawowego, a więc kolejność dziedziczenia jest ściśle określony przez przepisy prawa spadkowego. Spadkobiercy dziedziczą według zasad dziedziczenia ustawowego, wskazanych w Kodeksie cywilnym. W polskim systemie prawnym, pierwszeństwo ma dziedziczenie z testamentu. Oznacza to, że do dziedziczenia ustawowego dochodzi wtedy, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu. Dziedziczenie ustawowe może dotyczyć całości lub części spadku. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku ma miejsce wtedy, gdy spadkodawca nie powołał w testamencie spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Z kolei dziedziczenie ustawowe co do części spadku, co do zasady, następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał w testamencie do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Jaki jest porządek dziedziczenia ustawowego?

Jak stanowią przepisy prawa spadkowego dotyczące kolejności dziedziczenia, w pierwszym rzędzie do spadku dochodzą dzieci spadkodawcy. Oprócz tego spadek przypada małżonkowi spadkodawcy. Dziedziczą oni w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi spadkodawcy nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

Z prawnego punktu widzenia, bez znaczenia dla dziedziczenia ustawowego jest to, czy dzieci spadkodawcy pochodzą z małżeństwa czy ze związku pozamałżeńskiego. Nie odgrywa też żadnej roli to, jaki sposób ustalono pochodzenie dziecka, a więc czy nastąpiło to przez uznanie, czy też w drodze sądowego ustalenia ojcostwa lub macierzyństwa.

Kto dziedziczy w drugiej kolejności?

Przepisy prawa spadkowego stanowią, że w przypadku braku zstępnych spadkodawcy, jako spadkobierców ustawowych, rodzice dziedziczą w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy.

Rodzice spadkodawcy nabywają w drodze dziedziczenia swoją część masy spadkowej w postaci udziałów. Udział spadkowy każdego z rodziców, nabyty w drodze dziedziczenia wynosi jedną czwartą całości spadku. Jeżeli jeden z rodziców nie dożył otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy, wówczas udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada rodzeństwu spadkodawcy w częściach równych.

Zgodnie z zasadami prawa spadkowego, jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku i brak jest rodzeństwa spadkodawcy lub zstępnych rodzeństwa, udział spadkowy rodzica dziedziczącego w zbiegu z małżonkiem spadkodawcy wynosi połowę spadku.

Dziedziczenie ustawowe – dziadkowie spadkodawcy

Zgodnie z prawem spadkowym, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych, małżonka, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, brak jest też rodziców spadkodawcy, w drodze dziedziczenia cały spadek otrzymują dziadkowie spadkodawcy w częściach równych.

Dziedziczenie ustawowe – gmina i Skarb Państwa

Prawo spadkowe wskazuje, że jeżeli nie ma żadnych pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia, spadek w drodze dziedziczenia otrzymuje gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, jako spadkobierca ustawowy. Jeżeli tacy spadkobiercy ustawowi nie wchodzi w grę, zgodnie z prawem spadkowym, nabycie spadku następuje przez Skarb Państwa.

Zrzeczenie dziedziczenia

Zrzeczenie się dziedziczenia jest rodzajem umowy, która zostaje zawarta jeszcze za życia spadkodawcy i pozwala na kształtowanie zasad dziedziczenia po nim. Umowa o zrzeczenie się dziedziczenia musi być zawarta w obecności notariusza w formie aktu notarialnego. Zawierają ją przyszły spadkodawca z przyszłym spadkobiercą należącym do kręgu spadkobierców ustawowych.

Jak działa umowa o zrzeczenie się dziedziczenia? Jej najważniejszym skutkiem jest to, że  wyłącza ona od dziedziczenia spadkobiercę będącego stroną tej umowy. Takiego członka rodziny traktuje się tak, jakby nie dożył otwarcia spadku (zmarł przed spadkodawcą). Nie następuje więc dziedziczenie i nie dochodzi do podziału spadku.

Co to jest postępowanie spadkowe?

Postępowanie spadkowe, popularnie zwane sprawą spadkową, obejmuje przeprowadzenie postępowania spadkowego po śmierci spadkodawcy. Postępowanie spadkowe ma na celu formalne uregulowanie zagadnień związanych z nabyciem praw i obowiązków wynikających z dziedziczenia i wchodzących w skład spadku przez osoby uprawnione do sukcesji, a następnie ich podział między krąg spadkobierców, a więc dział spadku. Postępowanie spadkowe w swojej zasadniczej części unormowane jest w Kodeksie postępowania cywilnego.

Etapy postępowania spadkowego

W każdym postępowaniu spadkowym wyróżnić można dwa etapy, dotyczące nabywania praw związanych ze spadkiem:

• stwierdzenie nabycia spadku,
• dział spadku.

Od czego zacząć postępowanie spadkowe? Zdarzeniem inicjującym każde postępowanie spadkowe, zmierzające do nabywania praw związanych ze spadkiem, a następnie przeprowadzenie działu spadku, jest śmierć spadkodawcy, w wyniku czego dochodzi do chwili otwarcia spadku. Postępowanie spadkowe powinieneś zacząć od złożenia oświadczenia, co chcesz zrobić z przypadającym Ci spadkiem, a więc o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.

Złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może nastąpić w terminie sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania do spadku. Początkiem tego terminu będzie na ogół śmierć spadkodawcy. Jeżeli jednak spadkodawca pozostawił testament, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym ogłoszono jego treść.

Zgodnie z prawem spadkowym, możesz złożyć oświadczenie o:

• przyjęciu spadku wprost,
• przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza,
• odrzuceniu spadku.

Mają one decydujący wpływ na zasady odpowiedzialności za długi spadkowe.

Przyjęcie spadku wprost

Prawo spadkowe stanowi, że jeżeli przyjmiesz spadek wprost, przypadnie Ci on w całości. Tym samym, obejmiesz wszelkie prawa oraz obowiązki, jakie wchodzą w skład spadku. Tego rodzaju nabycie spadku oznacza, że będziesz odpowiadał za długi spadkowe całym swoim majątkiem prywatnym. W tym wypadku więc nie dochodzi do ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe.

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza

Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza, że również przyjmiesz spadek, jednakże ograniczysz w ten sposób zasady odpowiedzialności za długi spadkowe. W przypadku takiego nabycia spadku, będziesz ponosił odpowiedzialność za długi spadkodawcy, jakie wchodzą w skład spadku, tylko do wysokości wartości masy spadkowej. Tym samym, jeśli przyjmiesz spadek z dobrodziejstwem inwentarza, nie będziesz miał obowiązku pokrywać ich ze swojego majątku.

Odrzucenie spadku

W razie odrzucenia spadku będziesz całkowicie wyłączony z dziedziczenia, a więc nie dojdzie do nabycia spadku przez Ciebie. Odrzucenie spadku jest szczególnie zasadne, gdy nie chcesz dziedziczyć lub obawiasz się odpowiedzialności za długi spadkowe, jakie wchodzą w skład spadku.

Brak oświadczenia spadkobiercy

Ostatnim rozwiązaniem, jakie możesz wybrać jest bezczynność…

Jeśli bowiem nie złożysz we wskazanym powyżej terminie żadnego z oświadczeń, będzie to jednoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Sposób złożenia oświadczenia:

Przepisy prawa spadkowego stanowią, że oświadczenie o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku może być złożone:

• ustnie do protokołu sądowego,
• pisemnie z podpisem notarialnie poświadczonym.

Składasz je:

• przed sądem rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie,
• przed sądem w trakcie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, a więc tym, który występuje jako sąd spadku,
• przed notariuszem.

Stwierdzenie nabycia spadku

Aby uzyskać stwierdzenie nabycia spadku konieczne jest wystąpienie z odpowiednim wnioskiem do właściwego sądu. Żaden przepis prawa nie ogranicza terminu w którym można to zrobić. Zgodnie z zasadami prawa spadkowego, aby złożyć wniosek dotyczący stwierdzenia nabycia spadku, trzeba mieć w tym interes prawny, a więc być zainteresowanym w formalnym potwierdzeniu prawa do spadku po zmarłym.

Do jakiego sądu można złożyć wniosek o stwierdzenie nabycia spadku?

Sądem właściwym w postępowaniu spadkowym w zakresie rozpoznania wniosku o stwierdzenie nabycia spadku jest sąd rejonowy ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy w Polsce, a jeżeli takiego miejsca nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część. W braku takich podstaw, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku może być wydane przez sąd rejonowy dla m.st. Warszawy. Jest to tzw. sąd spadku.

W jakim terminie można przeprowadzić postępowanie spadkowe?

Ile jest czasu na przeprowadzenie postępowania spadkowego? Żaden przepis prawa nie ogranicza terminu w którym można to zrobić, toteż może to nastąpić nawet po wielu latach – po takim upływie czasu odbywa się wiele spraw spadkowych.

Musisz jednak pamiętać, że do złożenia wniosku o wydanie przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, co do zasady, może dojść dopiero po upływie 6 miesięcy od otwarcia spadku, a więc śmierci spadkodawcy. Jest to jednak dopuszczalne, jeśli wszyscy znani spadkobiercy złożyli już oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.

Czy konieczne jest przeprowadzenie postępowania spadkowego?

Klienci często zadają mi pytanie: czy po śmierci męża muszę przeprowadzić postępowanie spadkowe? Żadna norma prawna wprost nie nakazuje przeprowadzenia postępowania spadkowego. W stwierdzeniu nabycia spadku ma interes sam spadkobierca. Uzyskanie formalnego potwierdzenia praw do spadku pozwala bowiem na przyjęcie praw wynikających z dziedziczenia w sposób skuteczny wobec osób trzecich oraz organów państwowych. To samo dotyczy działu spadku.

Dział spadku

Ostatnim krokiem w sprawie spadkowej jest przeprowadzenie działu spadku. Powinieneś wiedzieć, że masa spadkowa, będąca majątkiem spadkowym, przed podziałem stanowi współwłasność łączną wszystkich spadkobierców. Dział spadku ma na celu podział całej masy spadkowej na poszczególnych spadkobierców, tak aby każdy mógł samodzielnie dysponować swoją częścią spadku w postaci przysługującego mu udziału.

W jaki sposób może nastąpić dział spadku?

Do podziału spadku może dojść w dwojaki sposób:

• w drodze umowy o dział spadku zawartej pomiędzy wszystkimi spadkobiercami. W przypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, konieczne jest sporządzenie umowy w zakresie działu spadku w formie akt notarialnego. Sporządzenie umowy dotyczącej podziału spadku jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy wszyscy spadkobiercy są zgodni co do zasad podziału,
• przez złożenie odpowiedniego wniosku dotyczącego działu spadku do sądu spadku, z którym może wystąpić każdy ze spadkobierców oraz osoba, która ma w tym interes prawny.

Jakie dokumenty są wymagane do wniosku?

Do wniosku o dział spadku, konieczne jest dołączenie:

• postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia,
• spisu inwentarza lub wykazu majątku, który ma być przedmiotem działu,
• danych o testamentach spadkodawcy,

Jeśli przedmiotem spadku jest nieruchomość, wówczas do wniosku o dział spadku należy dołączyć dokument potwierdzający, że spadkodawca był jej właścicielem, w postaci np. wydruku z księgi wieczystej.

Scheda spadkowa

Działowi podlega scheda spadkowa, a więc majątek odziedziczony po spadkodawcy. W skład schedy spadkowej wchodzi zarówno majątek uzyskany po śmierci spadkodawcy w ramach dziedziczenia ustawowego lub zapisu windykacyjnego, ale także przekazany spadkobiercom za życia spadkodawcy w postaci dokonanych przez niego darowizn. W jaki sposób następuje zaliczenie darowizn oraz jak się rozlicza schedę spadkową opisałem w artykule: Scheda spadkowa.

Spis inwentarza

Spisem inwentarza nazywamy dokument urzędowy, zawierający dokładny wykaz poszczególnych przedmiotów należących do spadku z zaznaczeniem wartości każdego z nich. Obejmuje on jego stan czynny i bierny, czyli aktywa i pasywa (długi). Jego celem jest ustalenie zakresu odpowiedzialności za długi spadku spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, decyduje o tym bowiem wartość stanu czynnego spadku.

Sąd spadku wydaje postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza na wniosek osoby uprawnionej, w tym spadkobiercy, który dokonał przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Dziedziczenie małżonka a intercyza

Czy rozdzielność majątkowa wpływa na dziedziczenie po zmarłym małżonku? Na tak zadane pytanie trzeba odpowiedzieć z całą mocą, że intercyza nie ma żadnego wpływu na dziedziczenie. Rozdzielność majątkowa bowiem nie ma najmniejszego wpływu na zasady dziedziczenia ustawowego. Przeczytaj więcej – Intercyza a dziedziczenie