Czy sprawę o zachowek można zakończyć ugodowo?
Ugoda może być formą zakończenia każdej sprawy, także sprawy o zachowek. Powiem Ci więcej, bardzo często mówi się, że nawet zła ugoda, jest lepsza, niż najlepszy wyrok. W pełni się z tym zgadzam. W dalszej części podpowiem Ci jak wynegocjować korzystną ugodę i jak ją spisać, żeby w pełni zabezpieczyć interesy zarówno uprawnionego do zachowku oraz zobowiązanego do jego zapłaty. Zanim to zrobię bardzo chciałbym opowiedzieć Ci jakie są korzyści z dobrze zawartej ugody.
Czy w sprawie o zachowek warto zawierać ugody?
Nawet jeśli w drodze ugody uzyskasz mniejszą kwotę zachowku, niż w wypadku wydania wyroku, to i tak uzyskujesz pewne korzyści:
- Zawierając ugodę możesz uzyskać zachowek lub jego część znacznie wcześniej, ponieważ sprawa o zachowek w sądzie trwa z reguły nie mniej niż rok, a czasem o wiele dłużej. Tymczasem w ramach ugody można postanowić, że wypłata nastąpi w ciągu kilku najbliższych dni;
- Oszczędzasz czas, który musisz poświęcić na obecność na wszystkich rozprawach sądowych, których może być kilka lub nawet kilkanaście. Z reguły na każdą taką rozprawę musisz brać wolny dzień w pracy. Nie każdy ma takie możliwości;
- Z rozmów z moimi Klientami wiem, że mało kto lubi brać udział w rozprawach. Z reguły jest to duży stres, nawet jeśli istnieje bardzo duża szansa na to, że sąd wyda korzystny wyrok. Im wyższe ryzyko niekorzystnego rozstrzygnięcia, tym stres większy;
- Zawsze doradzam moim Klientom, że po to płacą mi za prowadzenie sprawy, żebym to ja się to sprawą przejmował, a nie Oni. Szczerze? – to nigdy nie działa. Prowadzenie przeciągającej się sprawy to zawsze obciążenie psychiczne. Zawsze gdzieś tam w tyle głowy czujesz, że sprawa jeszcze nie jest załatwiona. Zawierając ugodę pozbywasz się tego balastu;
- Chwila wydania wyroku w sprawie o zachowek, to najczęściej moment definitywnego ustania relacji rodzinnych pomiędzy stronami postępowania. Tymczasem zawarcie ugody może być wstępem do ich naprawy. Nie zawsze to jest ważne, ale jak jest w Twoim przypadku?
Ugoda a wyrok w sprawie o zachowek
Sąd wydając wyrok wskazuje jedynie, że zobowiązany do zapłaty zachowku ma zapłacić daną kwotę pieniężną, a czasem – raczej dość rzadko – ustala, że zapłata ma nastąpić w ratach.
Tymczasem w ramach ugody możesz dokonać bardziej szczegółowych ustaleń np.
- Wskazać wysokość odsetek za nieterminową spłatę i zasady ich naliczania;
- Ustalić, że zamiast kwoty pieniężnej „zapłata zachowku” następuje poprzez przeniesienie na uprawnionego do zachowku własności jakiejś ruchomości lub nieruchomości wchodzącej w skład spadku;
- Ustanowić zabezpieczenia zapłaty zachowku (np. hipotekę na nieruchomości lub poręczenie przez osobę trzecią). Tego typu postanowień nie da się przecenić. Może się tak przecież zdarzyć, że gdy po trwającym kilka lat procesie i po wydaniu korzystnego wyroku okaże się, że zobowiązany do zapłaty zachowku nie ma już żadnego majątku, z którego można by ten zachowek wyegzekwować. Sąd uznał rację powoda i na tym koniec. Pieniędzy nie będzie. Tymczasem ustanowione w ugodzie zabezpieczenia, w szczególności hipoteka, znacznie zwiększają szanse na skuteczne wyegzekwowania zachowku.
Ugoda o zachowek a etapy postępowania w sprawie wypłaty zachowku
Ugodę o zachowek można zawrzeć w zasadzie w każdym momencie. Nie ma przepisu prawnego, który wyłączał by taką możliwość na którymkolwiek etapie procedury dochodzenia zachowku.
O jakie etapy procedury chodzi?
Praktycznie w przypadku każdej sprawy o zachowek da się wyróżnić określone zdarzenia (punkty zwrotne), które muszą po sobie nastąpić w odpowiedniej kolejności. Każdy z tych etapów ma specyficzną charakterystykę i w każdym z nim pozycje negocjacyjne stron wyglądają inaczej.
Ugoda o zachowek na etapie przedsądowym
Zdradzę Ci pewien sekret. Większość ludzi ma duże obawy przed wizytą u prawnika oraz skierowaniem sprawy do sądu. Jeśli Ty też to odczuwasz, to musisz wiedzieć, że w ten sam sposób czuje 95% innych osób. Wg przeprowadzonych badań wizyta w kancelarii adwokackiej jest tak samo stresująca jak wizyta u dentysty.
Niezależnie od tego, czy dochodzisz zachowku, czy też będziesz zobowiązany do jego zapłaty, postaraj się doprowadzić do podjęcia z drugą stroną rozmów zanim sprawa jeszcze trafi do sądu.
Zawarcie ugody na tym etapie ma swoje plusy.
Uprawniony do zachowku uniknie konieczności pokrycia z góry kosztów i opłat sądowych (przeczytaj: Sprawa o zachowek – opłaty), a także nie będzie musiał oczekiwać – czasem nawet latami – na zakończenie procesu sądowego. Opada stres związany z założeniem sprawy w sądzie.
Zobowiązany do zapłaty zachowku może wynegocjować jego obniżenie lub rozłożenie płatności na wygodne dla niego raty. Zawarcie ugody na tym etapie sprawi, że nie będzie musiał zwracać przeciwnikowi kosztów sądowych, które mogą wynosić nawet kilkanaście tysięcy złotych, a w przypadku znacznych kwot należnego zachowku nawet więcej..
Ugoda o zachowek na etapie sądowym
To, że sprawa trafia do sądu wcale nie oznacza, że zawarcie ugody jest już wyłączone. Powiem nawet więcej. W zasadzie na każdej rozprawie sędzia powinien próbować stworzyć atmosferę, w której strony będą mogły zawrzeć ugodę i aktywnie je do tego namawiać.
Zawarcie ugody w ramach postępowania sądowego powoduje, że odpada znaczna część jego kosztów. Po drugie taka ugoda – w razie, gdyby zobowiązany do zapłaty zachowku nie chciał jej wykonać – może być złożona u komornika celem przymusowej egzekucji zachowku.
Na tym etapie pozycja negocjacyjna stron się zmienia. Z jednej strony, uprawniony do zachowku pokonał już swoje obawy i powiedział już „A” zakładając sprawę sądową. Z drugiej strony nie znaczy to oczywiście, że na 100% powie „B” i będzie zmierzał do wydania wyroku. Spotykam się z sytuacjami, że Klient już po założeniu sprawy przed sądem podejmuje decyzję o jej zamknięciu np. po pierwszej rozprawie. Zatem nawet po wytoczeniu sprawy, powód może dalej mieć obawy związane z jej kontynuowaniem.
Etap sądowy ma to do siebie, że lubi się komplikować, a sprawy sądowe lubią się przedłużać. Być może w na siódmej rozprawie po 1,5 roku trwania procesu, propozycja ugodowa przedstawiona przez zobowiązanego do zapłaty zachowku będzie się wydawać powodowi znacznie bardziej atrakcyjna, niż taka sama propozycja wyrażona na pierwszej rozprawie.
Ugoda o zachowek na etapie egzekucyjnym
Ugodę o zachowek można też zawrzeć nawet po zapadnięciu prawomocnego wyroku. Oczywiście na tym etapie pozycja negocjacyjna zobowiązanego do jego zapłaty jest z reguły znacznie słabsza, niż we wcześniejszych stadiach postępowania.
Nie oznacza to wcale, że jest on bez szans. Postępowanie egzekucyjne – podobnie jak sprawy sądowe – również moźe toczyć się latami.
Oczywiście wymaga to podejmowania przez zobowiązanego różnego rodzaju zabiegów, jednak nie jest niemożliwe. Trudności z wyegzekwowaniem zasądzonej kwoty zachowku mogą być kartą przetargową w ramach negocjacji ugodowych prowadzonych na etapie postępowania egzekucyjnego.
Kilka praktycznych wskazówek z praktyki adwokackiej
Na początku chcę Ci powiedzieć, że nie jestem dyplomowanym negocjatorem i nie mogę dać Ci gwarancji, że jeśli będziesz negocjował wg moich zaleceń to uda Ci się osiągnąć wyznaczone cele.
Jestem natomiast adwokatem i w praktyce często mam w swojej pracy zawodowej styczność z negocjowaniem. Interesują się też tym zagadnieniem i przeczytałem już kilkanaście książek i audiobooków na ten właśnie temat. W tym wpisie podzielę się z Tobą kilkoma refleksjami na temat negocjowania ugody o zachowek
Spektrum negocjacji
Bardzo trudno negocjuje się w przypadku, gdy mamy tylko jedną zmienną. Np. gdy rozmowy dotyczą tylko i wyłącznie wysokości zapłaty zachowku. Wówczas jakiekolwiek ruchy stron, czy propozycje są mocno ograniczone.
Rozszerz zakres rzeczy, które będą negocjowane. W ugodzie możesz ustalić nie tylko wysokość zachowku, ale także:
- termin jego zapłaty,
- sposób jego zapłaty (w gotówce, w ratach czy poprzez przeniesienie na uprawnionego do zachowku własności jakiegoś przedmiotu wchodzącego w skład spadku – np. nieruchomości),
- w przypadku płatności ratalnych wysokość i terminy płatności poszczególnych rat,
- sposób zabezpieczenia zapłaty zachowku np. ustalenia hipoteki (co z tego, że zobowiązany do zapłaty zachowku podpisze ugodę, jak potem nie będzie miał z czego zapłacić, bo wcześniej podejmie działania w celu „ucieczki z majątkiem”).
W przypadku, gdy sprawa ma wiele aspektów możesz starać się włączyć lub wyłączyć określone przedmioty majątkowe z substratu zachowku (czytaj więcej: Substrat zachowku).
Zamiast negocjować wysokość zachowku możesz najpierw ustalić wartość poszczególnych składników majątkowych mających wpływ na jego wysokość.
Manewruj wieloma zmiennymi jednocześnie i negocjuj poszczególne elementy ugody. Jeśli przeciwnik jest nieugięty co do wysokości zachowku, zaproponuj płatność ratalną. W przypadku gdy jesteś uprawniony do zachowku zgódź się na odroczony termin płatności, ale zaproponuj ustanowienie hipoteki. Ustal z przeciwnikiem, że darowizna pieniężna, której fakt dokonania jest wątpliwy nie będzie brana pod uwagę w dalszych rozmowach, albo że wartość nieruchomości jest nie wyższa lub nie niższa niż określona kwota.
Negocjacje typu win – win
Najczęściej treść wyroku sądowego jest korzystna tylko dla jednej strony. Ja bardzo często postrzegam negocjacje ugodowe, jako możliwość osiągnięcia rezultatu, który byłby korzystny dla obu stron. W literaturze fachowej takie podejście określa się jako win – win (wygrany – wygrany), czyli sposób rozstrzygnięcia konfliktu, w którym obie strony wygrywają.
Na początku musisz ustalić swoje priorytety, które chcesz osiągnąć w ramach negocjacji. Może Ci zależeć na tym, żeby zapłacić jak najmniej, albo jak najpóźniej, albo w ratach. Postaraj się ustalić na czym najbardziej zależy przeciwnikowi i od tego uzależnij swoje propozycje. Jeśli chce zapłaty w krótkim czasie powiedz, że nie będziesz w stanie zapłacić tak dużej kwoty itp.
Jak wyjść z impasu podczas negocjacji?
Zapoznaj się ze wpisem – Jak uniknąć zapłaty zachowku. Zastanów się, które z podanych tam sposobów mógłbyś wykorzystać w trakcie ewentualnego sporu sądowego. Potem po w razie impasu w negocjacjach opowiedz przeciwnikowi o tym, jakie sposoby zmierzasz użyć w toku procesu i wyjaśnić czym Twój przeciwnik ryzykuje odmawiając podpisania ugody z Tobą. Może dzięki temu uda się wyjść z impasu.
Opinia biegłego
Wysokość zachowku zależy od wartości majątku spadkowego i dokonanych przez spadkodawcę darowizn. Bardzo często strony stają przed problemem wyceny wchodzącej w skład spadku lub darowanej nieruchomości. Przed negocjacjami zleć wycenę tej nieruchomości biegłemu rzeczoznawcy (możesz wybrać osobę z listy biegłych sądowych).
Znam rzeczoznawców, którzy są w stanie przygotować taką opinię za wynagrodzenie rzędu kilkuset złotych. Jeśli w trakcie negocjacji trafisz na sytuację, w której skończą Ci się pola manewru możesz pokazać opinię drugiej stronie. Jeśli Twój przeciwnik przeszacował wartość nieruchomości, możesz skłonić go do zmiany stanowiska. Pamiętaj jednak, żeby opinię wykorzystać we właściwym momencie, ponieważ przedstawienie jej na wstępie rozmów może spowodować, że przeciwnik pozna prawdziwą wartość nieruchomości i usztywni swoje stanowisko.
Czy warto przygotować pisemną treść ugody o zachowek?
Wszystkim moim Klientom zalecam, ażeby po zakończeniu negocjacji ugodowych ich wynik i ustalenia stron spisać w formie pisemnej umowy, która zostanie podpisana przez obie strony.
Niebezpieczeństw braku wykonania tej czynności nie trzeba chyba nikomu szczególnie tłumaczyć. Pomijając fakt, że po paru dniach druga strona może w ogóle zaprzeczyć, że do takich ustaleń doszło istnieje także ryzyko, że propozycja zawarcia ugody zostanie wycofana (np. pod wpływem współmałżonka – bardzo częsta sytuacja).
Pisemne spisanie porozumienia zapewnia także to, że ustalenia stron będą podlegać obiektywnej interpretacji. Ciężko będzie się zasłaniać tym, że intencje strony podpisującej pisemny dokument były zupełnie inne.
Jeśli ugoda będzie zawierana w toku postępowania przed sądem lub przed komornikiem organy te będą nalegać na przedstawienie pisemnego tekstu ugody, a w przypadku ugody zawieranej na rozprawie, także wciągnięcie tego tekstu do protokołu ugody.
Klauzula zrzeczenia się dalszych roszczeń
Co ważne zobowiązany do zapłaty zachowku winien wynegocjować, ażeby w treści ugody znalazło się postanowienie, zgodnie z którym uprawniony do żądania zachowku przyznaje, że w pełni świadomie zawiera tę ugodę, która wyczerpuje wszystkie jego roszczenia dotyczące zachowku po określonym zmarłym.
Uważaj na słowa!
W tym kontekście jakiś czas temu trafiłem na ciekawy wyrok sądu. Powód wystąpił do sądu o zapłatę części zachowku. Sprawa zakończyła się ugodą sądową, a w jej treści strony zawarły klauzulę, w której uprawniony uznał, że umówiona kwota w pełni wyczerpuje jego roszczenia o zachowek w tej sprawie.
W kolejnej sprawie uznano, że ugoda nie wyczerpała wszelkich roszczeń o zachowek po zmarłym, ale tylko tej części, która była dochodzona w pierwszej sprawie. W efekcie przyznał powodowi dalszą część zachowku. Gdyby klauzula zrzeczenia się dalszych roszczeń brzmiała inaczej, powód nie mógłby ponownie dochodzić zachowku.
