Na czym polega otwarcie i ogłoszenie testamentu i jaki ma cel?
Instytucja otwarcia i ogłoszenie testamentu to specjalna procedura, która może być przeprowadzona zarówno w sądzie lub u notariusza i zmierza do pozyskania i zabezpieczenia ostatniej woli zmarłego przez te podmioty. Ma ona także na celu urzędowe poświadczenie istnienia testamentu oraz określenie jego stanu i cech fizycznych. Jest także wstępem do dalszych formalności spadkowych i polega na potwierdzeniu przez uprawniony i wykwalifikowany organ, że określony dokument może być traktowany jako wyraz ostatniej woli spadkodawcy.
Pozyskanie testamentu przez sąd lub notariusza na wniosek osób zainteresowanych
Zgodnie z ogólną zasadą każda osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, chyba że złożyła oryginał testamentu u notariusza. Dotyczy to wszystkich testamentów, także tych, które zostały odwołane uważane za tę osobę za nieważne oraz pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego.
Należy też wiedzieć o tym, że osoba, u której testament się znajduje bezzasadnie uchyla się od wykonania obowiązku złożenia testamentu, ponosi odpowiedzialność za wynikłą stąd szkodę bądź ryzykuje możliwość ukarania grzywną do 3000 PLN. Co ważne, obowiązek złożenia testamentu wchodzi w życie dopiero po śmierci spadkodawcy.
Jeżeli spadkobierca lub inna osoba uprawniona ma wie o tym, że testament znajduje się w posiadaniu innej osoby, nie musi próbować odzyskać go samodzielnie. Wystarczy, że powiadomi o tym sąd. Wówczas ta osoba zostanie wezwania na przesłuchanie. Co ciekawe sąd ma obowiązek wydać z urzędu postanowienie nakazujące jej złożenie testamentu w wyznaczonym terminie.
Uzyskanie urzędowego potwierdzenia, że faktycznie mamy do czynienia z ostatnią wolą spadkodawcy.
Trzeba pamiętać, że przepisy prawa formułują określone wymagania, którym taki dokument musi odpowiadać. W przypadku testamentu własnoręcznego jest to np. wymóg sporządzenia go w całości pismem ręcznym i opatrzenie podpisem. Tylko w ten sposób sporządzony dokument może być brany pod uwagę jako testament. Takich warunków nie spełnia komputerowy wydruk, nawet jeśli został podpisany przez spadkodawcę. Zatem taki komputerowy testament zostanie zatem wyeliminowany już na tym początkowym etapie.
Co ważne w toku postępowania w przedmiocie otwarcia i ogłoszenia testamentu mamy do czynienia jedynie ze wstępną kwalifikacją. Nie przesądza ona ostatecznie o ważności i skuteczności testamentu. W toku dalszych procedur spadkowych taki testament może zostać podważony i uznany za nieważny. Będzie tak np. w przypadku, gdy spadkodawca w czasie jego przygotowywania był niepoczytalny ze względu na wiek lub stan chorobowy.
Dopiero na etapie postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sąd spadku będzie zajmował się oceną ważności i skuteczności dokumentu.
Utrwalenie treści testamentu na wypadek zaginięcia lub zniszczenia
Po drugie celem tej procedury jest utrwalenie jego treści w sposób, który umożliwi w razie potrzeby jego odtworzenie. Trzeba bowiem pamiętać, że testament to dokument, który ma ogromne znaczenie dla wszystkich formalności związanych z dziedziczeniem. Jego istnienie może m.in. zmieniać porządek dziedziczenia co do całości lub części spadku, otwierać możliwość dochodzenia zachowku czy wreszcie wpływać na sposób podziału majątku. Nie zmienia to jednak faktu, że jest to tylko kartka papieru, która może się zawieruszyć, zagubić lub ulec zniszczeniu, czasem nawet z czyjąś pomocą.
Musisz wiedzieć, że testament, który zaginął lub uległ zniszczeniu nie traci automatycznie swojej ważności. Dalej może być on brany pod uwagę, jednak potrzebny jest przekonywujący dowód na fakt istnienia testamentu oraz jego treści.
Czy warto przeprowadzić otwarcie testamentu u notariusza, czy w sądzie?
Jeśli sąd albo notariusz mają wiedzę o śmierci spadkodawcy, a także wiedzą o istnieniu ostatniej woli, otwiera się i ogłasza testament. Nie ma większej różnicy, kto przeprowadzi tę czynność. W praktyce najszybsze będzie otwarcie testamentu przez notariusza przy okazji przygotowywania aktu notarialnego dokumentującego poświadczenia dziedziczenia.
Jeśli jednak postępowanie spadkowe – np. ze względu na konflikty między potencjalnymi spadkobiercami – odbywa się w toku sprawy sądowej, to najlepiej otwarcie i ogłoszenie testamentu dokonać właśnie w tym postępowaniu.
Jak wygląda otwarcie testamentu czyli odczytanie testamentu u notariusza lub w sądzie spadku
Szczegółowe zasady w tym zakresie reguluje kodeks postępowania cywilnego. Zgodnie z właściwymi przepisami kpc o terminie otwarcia testamentu nie zawiadamia się osób zainteresowanych, jednakże podczas ogłoszenia testamentu mogą być obecne osoby zainteresowane.
Procedurę rozpoczyna odczytanie testamentu i oceny jego cech przez sędziego prowadzącego lub notariusza. Jeśli zmarły pozostawił więcej niż jeden testament, otwiera się i ogłasza każdy z nich, a na każdym z nich czyni się wzmiankę o innych.
Dokumenty wymagane przy ogłoszeniu testamentu oraz protokół z czynności
Z otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządza się protokół. To potwierdzenie faktu przeprowadzenia czynności. Opisuje się w nim przede wszystkim:
- stan zewnętrzny;
- datę, złożenia u notariusza lub przekazany do procedury sądowej;
- osobę, która testament złożyła.
Na testamencie zamieszcza się również informacje o dniu ogłoszenia testamentu. W przypadku otwarcia testamentu u notariusza oprócz aktu zgonu i – co oczywiste – testamentu, konieczne jest także przedstawienie dowodu tożsamości osoby żądającej przeprowadzenia czynności.
O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu sąd spadku albo notariusz zawiadamia w miarę możności osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu, tymczasowego przedstawiciela i kuratora spadku. Jeżeli protokół jest sporządzony przez notariusza. niezwłocznie zawiadamia on o tym sąd spadku, przesyłając jednocześnie odpis sporządzonego protokołu. Testament wraz z protokołem otwarcia i ogłoszenia testamentu przechowuje się w sądzie spadku, chyba że został złożony u notariusza. Jednakże na żądanie sądu, notariusz ma obowiązek przesłać wszystkie dokumenty do sądu.
Otwarcie i ogłoszenie testamentu i co dalej?
Tak jak wskazałem na początku, ogłoszenie testamentu jest pierwszym etapem dalszych procedur sądowych jak np. proces sądowy o zachowek. Warto pamiętać, że od tego dnia rozpoczynają bieg też pewne terminy w sprawie spadkowym np. spadkobierca ma 2 lata na ustanowienie fundacji ustanowionej na mocy testamentu lub też osoba, która w tym dniu dowiedziała się o tytule swojego powołania ma 6 miesięcy na złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku.
Od tego dnia biegnie też w niektórych przypadkach termin przedawnienia zachowku, zatem – o ile jesteś spadkobiercą testamentowym i liczysz się z możliwością pozwu o zachowek – warto byś przeprowadził procedurę otwarcia i ogłoszenia testamentu jak najszybciej i w ten sposób uruchomił bieg przedawnienia.
